به گزارش خبرگزاری مهر، آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست استاد درس خارج حوزه علمیه قم، ۲۶ فروردین‌ماه در نشست علمی «ظرفیت‌شناسی قرآن در پیوند با استنباط نظام‌های کلان اسلامی» که از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، گفت: حضرت علی (ع) فرموده‌اند؛ وَ تَمَسَّکْ بِحَبْلِ الْقُرْآنِ وَ [انْتَصِحْهُ] اسْتَنْصِحْهُ وَ أَحِلَّ حَلَالَهُ وَ حَرِّمْ حَرَامَهُ؛ همچنین ایشان در تعبیر دیگری دارند؛ أَلاَ أُخْبِرُکُمْ بِالْفَقِیهِ حَقِّ اَلْفَقِیهِ مَنْ لَمْ یُقَنِّطِ اَلنَّاسَ مِنْ رَحْمَةِ اَللَّهِ وَ لَمْ یُؤْمِنْهُمْ مِنْ عَذَابِ اَللَّهِ وَ لَمْ یُرَخِّصْ لَهُمْ فِی مَعَاصِی اَللَّهِ وَ لَمْ یَتْرُکِ اَلْقُرْآنَ رَغْبَةً عَنْهُ إِلَی غَیْرِهِ أَلاَ لاَ خَیْرَ فِی عِلْمٍ لَیْسَ فِیهِ.
وی افزود: مدعای ما این است که قرآن در استنباط نظام‌های اسلامی، ظرفیت زیادی دارد؛ اگر در روایات اهل بیت (ع) ظرفیت عظیمی در مورد استنباط احکام می‌بینیم در قرآن ظرفیت عظیمی در مورد استنباط نظام می‌بینیم؛ اگر این دو مقایسه شوند مکمل همدیگر هستند.
استاد درس خارج حوزه با اشاره به تألیف کتاب «فقه و قرآن» به بحث نظام و نظام کلان پرداخت و اظهار کرد: کلمه نظام زیاد به کار می‌رود و گاهی در چند معنای مختلف؛ معتقدم ابتدا باید بگوییم نظام چه چیزی نیست تا بعد بفهمیم چه هست؛ نظام، احکام اتمیک نیست؛ تحریر الوسیله، منهاج الصالحین و عروه الوثقی کتب احکام هستند و هیچ‌کدام مدعی ارائه نظام نیستند لذا نظام، احکام جزیره‌ای و پراکنده نیست. آیا نظام همان قواعد فقهی است؟ خیر زیرا استصحاب و برائت و … نظام نیست. آیا نظام همان مقاصد شریعت است؟ اهداف کلان شارع در انزال کتب و ارسال رسل؟
وی افزود: قرآن کریم در موارد متعدد فرموده است که ما رسل را برای این فرستادیم که قسط را به وسیله مردم پیاده کنند؛ قسط و عدل مقصد عالی شریعت است ولی آیا این‌ها نظام است؟ آیا نظام علل الشرایع است؟ یعنی حج، روزه و نماز و … برای چیست؟ به نظر بنده این هم نیست. بنابراین نظام، احکام، قواعد، مقاصد و اهداف عالی شریعت و علل شرایع هم نیست.
استاد درس خارج حوزه گفت: اگر از ما بپرسند نظام اقتصادی اسلام چیست؟ آیا کاپیتالیسم و سیوسیالیسم است یا ترکیبی از این دو یا خیر، خودش یک نظامی دارد؟ وقتی از ظرفیت قرآن در پیوند با نظام کلان اسلامی سخن می‌گوئیم یعنی یک سیستم مانند بند تسبیح است که احکام را کنار هم قرار داده و ما را به یک مجموعه می‌رساند. در سوره مبارکه حشر فرموده است: مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَیٰ رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَیٰ فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَیٰ وَالْیَتَامَیٰ وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ کَیْ لَا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیَاءِ مِنْکُمْ ۚ وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ؛ آن چه از غنایم جنگ به شما رسید برای جنگجویان نیست بلکه برای گروه‌هایی است که برشمرده است (لله و للرسول …) زیرا این سرمایه بزرگ نباید مثل حکومت‌های کاپیتالیسم در دست اغنیا بچرخد و بگویند ۸۰ درصد ثروت کشور در دست ۸ درصد مردم است و ۲۰ درصد ثروت در دست ۹۲ درصد مردم؛ کَیْ لَا یَکُونَ دُولَةً؛ در واقع نظام اقتصادی اسلام را در کلان ترسیم کرده است.
علیدوست با بیان اینکه نظام اقتصادی اسلام، تک‌طبقه توحیدی و کمونیستی و … نیست، اضافه کرد: امروز خرج یک هفته سگ برخی افراد به اندازه خرج یک سال یک خانواده ۵ نفره است. آیا اسلام زیر بار چنین نظام اقتصادی می‌رود؟ هر چند در شورای نگهبان و مجمع هم رفته باشد ولی این نوع نظام، اسلامی نیست. حالا وارد نظام خانواده شویم؛ فرموده است طلاق دو بار انجام می‌شود و اگر بار سوم شد رجوع ممکن نیست مگر محللی در وسط باشد (الطَّلَاقُ مَرَّتَانِ ۖ فَإِمْسَاکٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِیحٌ بِإِحْسَانٍ ۗ وَلَا یَحِلُّ لَکُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَیْتُمُوهُنَّ شَیْئًا إِلَّا أَنْ یَخَافَا أَلَّا یُقِیمَا حُدُودَ اللَّهِ ۖ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا یُقِیمَا حُدُودَ اللَّهِ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِمَا فِیمَا افْتَدَتْ بِهِ ۗ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَعْتَدُوهَا ۚ وَمَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولَٰئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ). فرموده است زن را در برزخ رجوع و طلاق نگه ندارید یعنی یا مردانه او را طلاق بده و یا نگه دار ولی حق اذیت نداری؛ وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ ۚ وَلَا تُمْسِکُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا ۚ وَمَنْ یَفْعَلْ ذَٰلِکَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ ۚ وَلَا تَتَّخِذُوا آیَاتِ اللَّهِ هُزُوًا ۚ، لذا اگر گفیتم نظام خانواده براساس معروف و فرار از ضرار است حق گفته‌ایم.
علیدوست بیان کرد: این آیات، نظام خانواده را تعریف کرده ولی احکام را در سیستم معروف و عدم اضرار تبیین کرده است: وَلَا تُمْسِکُوهُنَّ ضِرَارا لِتَعْتَدُوا. این مسئله فقط برای زنان طلاق‌داده شده نیست برای زنان درون خانه هم هست و دستوری عام شامل هر زناشویی است
استاد درس خارج حوزه علمیه افزود: یک آقایی مردادماه سال قبل با بنده مناظره داشت؛ تولیت آستان قدس از بنده خواستند با فلان استاد مناظره کنید؛ بنده پذیرفتم و آن استاد هم آمدند و آقای مروی هم بود؛ آن استاد شروع به اشکال از بنده کرد؛ رسائل را باز کرد و گفت آقای علیدوست این قول امام را چه می‌کنید؟ کسی نزد امام آمده است و گفته من به مرد کثیف نامردی مبتلا شده‌ام؛ که در خانه با زنان دیگر زنا می‌کند و اهل شراب و قمار و … است و امام (ع) فرمودند اصبر. صبر کن؛ آن استاد به بنده گفت این قول امام قبول نیست و باید کنار برود. به او گفتم اولاً این خبر، خبر واحد است و از چه زمانی، خبر واحد قول امام (ع) است. ثانیاً این روایت، ضعیف است و به آقای شبیری استناد دادم؛ ثالثاً ۱۰ تا ۱۱ روایت داریم که اگر چیزی به سند معتبر از ما رسید ولی در مخالفت با قرآن بود یا حتی با عقل شما مخالف بود آن را به دیوار بکوبید.
احساس خطر می‌کنم تفکر اخباری‌گری با فاصله از قرآن، ایجاد و روایت بر قرآن مقدم شود
علیدوست بیان کرد: نظام خانواده در قرآن، مبتنی بر رفتار به معروف و عدم ضرار است و مرد حق ندارد هر رفتاری با زن داشته باشد. ما نظام خانواده را از قرآن بیرون نیاورده‌ایم وگرنه خیلی از احکام ازدواج و طلاق و خانواده تغییر می‌کرد. اگر کسی خدمت قرآن برود می‌تواند نظام‌های مختلف را بیرون بیاورد. مدعی هستم نظام داریم و قابل استنباط است و قرآن هم ظرفیت بزرگی در استنباط نظام دارد.
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه علما، نفی عسر و لاحرج را قاعده می‌دانند ولی قرآن، آن را فراقاعده می‌داند، گفت: برخی رقبای ما معتقدند که ما اصلاً نظام نداریم، گروه دوم می‌گویند ما نظام داریم ولی نظام از طریق استنباط همین آیات و روایات حاصل می‌شود یعنی از رسائل و مکاسب به دست می‌آید. دیدگاه سوم می‌گوید ما در اسلام نظام داریم و نظام باید استنباط شود. شهید صدر فرموده است نظام داریم و در استنباط دوم باید نظام را پیدا کرد. پس نظام داریم و می‌توان از قرآن هم آن را استخراج کنیم.
علیدوست با بیان اینکه افراط و تفریط در هر کاری بد است، اضافه کرد: باید حواسمان باشد که در این بحث به قرآن‌بسندگی و حسبنا کتاب الله نرسیم؛ امروز قرآنیون داریم ولی در مقابل، تفریط نسبت به قرآن هم داریم.
وی در پایان تأکید کرد: من نمی‌گویم حوزه‌ها از قرآن، فاصله دارند زیرا تفاسیر قرآن، آیات الاحکام و … از حوزه برخاسته است ولی اینکه بگوییم حوزه آنقدر کار کرده است که دیگر چیزی باقی نمانده است درست نیست و خیلی خیلی جای کار در عرصه قرآن داریم؛ اخیراً بحثی با عنوان «غربت احادیث» در حوزه را در مصاحبه‌ای دیدم؛ معتقدم اشکالی ندارد که بحار و کافی و… در حوزه مباحثه شود و خیلی خوب هم هست ولی احساس خطر من این است که در دل این کار، تفکر اخباری‌گری با فاصله از قرآن، ایجاد و روایت بر قرآن مقدم شود.
