به گزارش خبرنگار مهر، علیرضا فرمانی نویسنده و کارگردان انیمیشن در یادداشتی با اشاره به موانع توسعه صنعت انیمیشن در شهرستان‌ها دلایل غفلت صدا و سیما از پتانسیل‌های تولید انیمیشن در شهرستان‌ها را مورد بررسی قرار داد.
در این یادداشت آمده است:
«صنعت انیمیشن به عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای رسانه‌ای، نقشی حیاتی در انتقال فرهنگ، آموزش و سرگرمی ایفا می‌کند. در سال‌های اخیر، اهمیت این حوزه در تولیدات رسانه‌ای کشور بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. با این حال، روند سیاستگذاری و تولید انیمیشن در سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، معمولا با تمرکزگرایی همراه بوده و پتانسیل‌های موجود در شهرستان‌ها را نادیده گرفته است.
این در حالی است که در بسیاری از شهرستان‌های کشور، نیروهای مستعد، خلاق و متخصص در زمینه تولید انیمیشن وجود دارند که به دلیل ضعف در مدیریت و سیاستگذاری، نبود برنامه‌ریزی منسجم و کمبود بودجه‌های حمایتی، از چرخه تولید انیمیشن رسمی و رسانه‌ای کنار گذاشته شده‌اند. این غفلت نه تنها موجب محروم ماندن هنرمندان شهرستانی از فرصت‌های شغلی و حرفه‌ای شده، بلکه تنوع فرهنگی و محتوایی تولیدات رسانه‌ای را نیز محدود ساخته است.
از سوی دیگر، صنعت انیمیشن در کنار بُعد فرهنگی و هنری، ظرفیت بالایی در زمینه اشتغال‌زایی و تولید ثروت دارد و می‌تواند به عنوان یکی از عرصه‌های اقتصادی نوپا، زمینه اشتغال پایدار و تخصصی را در شهرستان‌ها فراهم آورد. بهره‌گیری از این پتانسیل‌ها، مستلزم بازنگری در سیاست‌های حمایتی، توزیع متعادل منابع و ایجاد زیرساخت‌های مناسب در سراسر کشور است.
ظرفیت‌های تولید انیمیشن در شهرستان‌ها
شهرستان‌های ایران با دارا بودن ظرفیت‌های متنوع فرهنگی، هنری و انسانی، می‌توانند نقش مؤثری در توسعه صنعت انیمیشن کشور ایفا کنند. در این بخش، به مهم‌ترین ظرفیت‌های موجود در این مناطق اشاره می‌شود:
۱. وجود نیروی انسانی مستعد و خلاق
در بسیاری از شهرستان‌های کشور، جوانان مستعد و هنرمند در رشته‌های مرتبط با انیمیشن همچون طراحی گرافیک، هنرهای دیجیتال، کارگردانی، گرافیک متحرک و فیلمسازی مشغول به فعالیت هستند. بسیاری از این افراد از استعدادهای ذاتی و انگیزه بالایی برخوردارند که در صورت ایجاد فرصت و حمایت، می‌توانند در سطح ملی و بین‌المللی درخشش داشته باشند. متأسفانه به دلیل نبود زمینه مناسب برای بروز و به‌کارگیری این استعدادها در شهرستان‌ها، بخش قابل توجهی از این ظرفیت بالقوه یا به تهران مهاجرت می‌کند یا از چرخه فعالیت حرفه‌ای خارج می‌شود. در حالی که با برنامه‌ریزی درست می‌توان این نیروهای ارزشمند را در همان شهرهای خودشان به کار گرفت و به اشتغال پایدار رساند.
۲. ظرفیت دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی
در بسیاری از شهرستان‌ها، دانشگاه‌ها، هنرستان‌ها و آموزشگاه‌های هنری معتبری در زمینه‌های مرتبط با هنرهای تجسمی و دیجیتال فعالیت می‌کنند. این مراکز سالانه تعداد زیادی دانش‌آموخته و نیروی متخصص در رشته‌هایی مانند گرافیک، طراحی انیمیشن، کارگردانی هنری و تدوین تربیت می‌کنند. این پتانسیل علمی و آموزشی می‌تواند به عنوان پشتوانه مهمی برای توسعه صنعت انیمیشن در شهرستان‌ها مورد استفاده قرار گیرد. با ایجاد ارتباط مؤثر میان این مراکز و نهادهای رسانه‌ای و تولیدی، می‌توان پروژه‌های مشترک آموزشی- تولیدی تعریف کرد که هم به ارتقای مهارت‌های دانشجویان کمک کند و هم نیاز بازار را پاسخ دهد.
۳. هزینه‌های تولید کمتر نسبت به مرکز
یکی از امتیازهای مهم شهرستان‌ها نسبت به کلان‌شهرهایی چون تهران، پایین بودن هزینه‌های تولید، دستمزد نیروی انسانی و امکانات اجرایی است. هزینه اجاره مکان، تجهیزات، نیروی متخصص و خدمات جانبی در شهرستان‌ها به‌مراتب کمتر از مرکز است و این موضوع، تولید انیمیشن را از نظر اقتصادی برای سرمایه‌گذاران و سفارش‌دهندگان مقرون به صرفه‌تر می‌کند. همچنین به دلیل پایین‌تر بودن هزینه‌های زندگی، نیروهای مستعد در شهرستان‌ها معمولاً با دریافت دستمزدی معقول، رضایت بیشتری نسبت به همتایان خود در کلان‌شهرها دارند. این مزیت می‌تواند در صورت هدایت صحیح، به شکل‌گیری قطب‌های تولید انیمیشن در شهرهای مختلف کشور منجر شود.
۴. ظرفیت‌های بومی، فرهنگی و داستانی
شهرستان‌های ایران از تنوع فرهنگی، قومی و جغرافیایی گسترده‌ای برخوردارند و هر منطقه، گنجینه‌ای از افسانه‌ها، داستان‌ها، آداب و رسوم و شخصیت‌های محلی را در دل خود دارد. این تنوع می‌تواند منبع الهام بی‌نظیری برای تولید آثار انیمیشنی تازه و متفاوت باشد. روایت داستان‌هایی بر پایه افسانه‌های بومی، آیین‌های محلی و شخصیت‌های فرهنگی هر منطقه، هم موجب غنای فرهنگی و محتوایی در آثار می‌شود و هم به حفظ و انتقال میراث معنوی کشور کمک می‌کند. همچنین این داستان‌ها می‌توانند در بازارهای داخلی و خارجی مخاطب خاص خود را داشته باشند و با جذابیت‌های بومی، فضای تکراری و کلیشه‌ای انیمیشن‌های فعلی را متنوع کنند.
۵. رشد فضای مجازی و دسترسی به تکنولوژی
در سال‌های اخیر، با گسترش بسترهای ارتباطی و فراگیر شدن فضای مجازی، زمینه‌ای تازه و بی‌مرز برای تولید و انتشار محتوا در کشور فراهم شده است. این تحول، به ویژه برای تولیدکنندگان انیمیشن در شهرستان‌ها، فرصت کم‌نظیری را ایجاد کرده تا بدون نیاز به حضور در مراکز اصلی تولید، آثار خود را تولید، معرفی و عرضه کنند.
دسترسی آسان به نرم‌افزارهای تخصصی تولید انیمیشن، سخت‌افزارهای حرفه‌ای و دوره‌های آموزشی آنلاین باعث شده که فاصله آموزشی و تجهیزاتی میان شهرستان‌ها و کلان‌شهرها به شکل محسوسی کاهش یابد. بسیاری از انیماتورها و هنرمندان شهرستانی امروز می‌توانند با کمترین امکانات و صرفاً با اتکا به دانش و خلاقیت خود، در بسترهایی مانند شبکه‌های اجتماعی، پلتفرم‌های انتشار ویدئو و بازارهای آنلاین داخلی و بین‌المللی، آثار خود را به نمایش بگذارند.
علاوه بر این، فضای مجازی این امکان را فراهم کرده که پروژه‌های انیمیشن به صورت غیرمتمرکز و پروژه‌محور مدیریت شوند؛ به طوری که تیم‌های تولید از نقاط مختلف کشور می‌توانند به صورت آنلاین در یک پروژه همکاری کنند. این مدل تولید علاوه بر کاهش هزینه‌ها، موجب گسترش فرصت‌های شغلی برای نیروهای مستعد در شهرستان‌ها شده و امکان جذب سفارش از مراکز مختلف را فراهم می‌آورد.
مزیت دیگر این فضا، امکان برندسازی شخصی و گروهی برای هنرمندان شهرستانی است. افراد می‌توانند با ایجاد صفحات اختصاصی، کانال‌های محتوایی و عرضه نمونه کارهای خود، مخاطب و سفارش‌دهنده جذب کنند و بدون نیاز به واسطه، مستقیماً وارد بازار شوند. این روند، در صورت حمایت و هدایت سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی، می‌تواند به عاملی مؤثر در شکوفایی صنعت انیمیشن در شهرستان‌ها تبدیل گردد.
دلایل کم‌توجهی صدا و سیما نسبت به پتانسیل‌های تولید انیمیشن در شهرستان‌ها
صدا و سیما به عنوان نهاد اصلی تولید محتوا در ایران، نقشی کلیدی در شکل‌دهی به فرهنگ و رسانه‌های ملی دارد. با این حال، در سال‌های اخیر غفلت از ظرفیت‌های موجود در شهرستان‌ها و نبود توجه به توانمندی‌های تولید انیمیشن در این مناطق، مشکلاتی را برای رشد و توسعه صنعت انیمیشن در سراسر کشور به همراه داشته است. در این بخش به بررسی برخی از مهم‌ترین دلایل این غفلت پرداخته می‌شود:
۱ . تمرکز مدیریتی و نبود حمایت از شرکت‌های کوچک
یکی از مهم‌ترین دلایل غفلت از شهرستان‌ها، تمرکز تصمیم‌گیری‌ها و تولیدات در مرکز (تهران) است. در واقع، در حالی که بیشتر تولیدات انیمیشن در تهران متمرکز هستند، نه تنها از ظرفیت‌های شهرستان‌ها غافل مانده‌ایم، بلکه حمایت‌های لازم از تولیدکنندگان و استودیوهای کوچک در تهران نیز محدود است. مدیران فعلی در مرکز صدا و سیما، اغلب به جای حمایت از شرکت‌ها و استودیوهای کوچک و مستقل، بیشتر به شرکت‌های بزرگ و تأثیرگذار که قبلاً با صبا همکاری داشته‌اند، توجه می‌کنند. این بی‌توجهی به شرکت‌های نوپا و مستقل در تهران و شهرستان‌ها، علاوه بر محدود کردن تنوع تولیدات، باعث ایجاد فضایی می‌شود که در آن هنرمندان و تولیدکنندگان جدید نمی‌توانند رشد کنند و به تولیدات رسانه‌ای باکیفیت دست یابند.
۲. ضعف در شناسایی و ارتباط با هنرمندان شهرستانی
یکی از مشکلات اساسی دیگر، نداشتن توانایی در شناسایی هنرمندان و تولیدکنندگان مستعد در شهرستان‌ها است. بسیاری از این هنرمندان به دلیل نبود شبکه‌های ارتباطی مؤثر یا بی‌اطلاعی از راه‌های همکاری با رسانه ملی، از منابع حمایتی صدا و سیما بی‌خبر هستند. این مسئله همچنین ناشی از نبود حضور نهادهای تولیدی و حمایت‌گر در شهرستان‌هاست که می‌تواند پل ارتباطی میان هنرمندان و رسانه‌های ملی باشد.
۳. ضعف در تخصیص بودجه و منابع به استان‌ها
در نظام‌های بودجه‌بندی صدا و سیما، معمولاً اولویت‌ها به پروژه‌های پایتخت‌محور اختصاص می‌یابد و بودجه‌های کمتری برای تولیدات استانی و شهرستانی در نظر گرفته می‌شود. این کمبود منابع، چه از لحاظ مالی و چه از نظر تجهیزات و نیروی انسانی، مانع از توسعه و حمایت از تولید انیمیشن در شهرستان‌ها شده است. حتی در صورتی که پروژه‌ای در شهرستان‌ها پیشنهاد شود، به دلیل کمبود بودجه و امکانات، ممکن است از آغاز متوقف شود.
۴. نگاه محافظه‌کارانه نسبت به تولیدات مستقل
صدا و سیما معمولاً به تولیدات انیمیشنی که خارج از چارچوب‌های سنتی و سازمانی خود باشد، با دیده تردید می‌نگرد. این محافظه‌کاری موجب شده که حتی در خود تهران نیز از پروژه‌های مستقل و نوآورانه کمتر حمایت شود، چه برسد به شهرستان‌ها. بسیاری از تولیدکنندگان انیمیشن در شهرستان‌ها که به دنبال ایجاد آثار جدید و متفاوت هستند، با چالش‌هایی چون عدم اعتماد به ایده‌های نو، مواجه می‌شوند و همین امر باعث کاهش انگیزه در هنرمندان و تولیدکنندگان جوان می‌شود.
۵. فقدان سیاست‌های حمایتی و سرمایه‌گذاری در شهرستان‌ها
در حال حاضر، صدا و سیما سیاست‌های حمایتی قوی و منسجمی برای تولید انیمیشن در شهرستان‌ها ندارد. بیشتر پروژه‌های تولید انیمیشن به دلیل کمبود حمایت‌های لازم از طرف دولت یا سازمان‌های بزرگ، به بخش خصوصی و افراد مستقل واگذار شده است که این امر باعث ایجاد نابرابری در زمینه‌های آموزشی، مالی و تولیدی شده است. در حالی که با سرمایه‌گذاری درست در این زمینه‌ها، می‌توان از پتانسیل‌های بومی و محلی بهره‌برداری کرد و صنعت انیمیشن را در سطح کشور توسعه داد.
۶. حمایت نکردن از خرید تولیدات استودیوهای کوچک با قیمت منصفانه
اگر صدا و سیما تولیدات استودیوهای کوچک و مستقل در شهرستان‌ها و حتی تهران را با قیمتی منصفانه و مناسب خریداری می‌کرد، این امر می‌توانست به‌طور مستقیم باعث رشد و توسعه صنعت انیمیشن در ایران شود. خرید این تولیدات نه تنها به پایداری اقتصادی این استودیوها کمک می‌کرد، بلکه با تقویت بازار داخلی و حمایت از تولیدات خلاقانه، انگیزه بیشتری برای بهبود کیفیت تولیدات انیمیشنی ایجاد می‌کرد. در حالی که خریداری نکردن از این تولیدات و بی‌توجهی به ارزش واقعی آثار مستقل، نه تنها باعث بی‌اعتمادی در بین تولیدکنندگان شهرستانی می‌شود، بلکه در نهایت به کاهش کیفیت و کاهش تنوع تولیدات انیمیشن در کشور منجر می‌شود.
راهکارها و پیشنهادات عملی برای بهبود وضعیت تولید انیمیشن در شهرستان‌ها
۱. ایجاد ساختارهای مدیریتی منطقه‌ای برای حمایت از تولیدات انیمیشن
صدا و سیما می‌بایست ساختارهایی در شهرستان‌ها به‌منظور پشتیبانی اجرایی، مشاوره و منابع مالی ایجاد کند. این ساختارها می‌توانند شامل ایجاد دفاتر و مراکز تولید انیمیشن در شهرستان‌ها باشند که به‌طور مستقل یا در همکاری با نهادهای فرهنگی محلی، مسئولیت پیگیری و مدیریت پروژه‌های انیمیشنی را بر عهده گیرند. به این ترتیب، هنرمندان شهرستانی می‌توانند به راحتی از امکانات، تجهیزات و منابع مالی در دسترس بهره‌برداری کنند.
۲. تخصیص بودجه ویژه برای حمایت از تولیدات شهرستانی
برای اینکه شهرستان‌ها بتوانند در عرصه تولید انیمیشن حضور جدی‌تری داشته باشند، لازم است که بودجه‌های حمایتی ویژه‌ای برای این مناطق اختصاص یابد. این بودجه‌ها می‌توانند به استودیوهای کوچک و هنرمندان مستقل در شهرستان‌ها کمک کنند تا بتوانند تولیدات با کیفیت بالا انجام دهند. تخصیص گرانت‌های تحقیقاتی، وام‌های کم بهره، تسهیلات مالی و مشوق‌های تولیدی به هنرمندان شهرستانی، به‌ویژه در مراحل ابتدایی تولید، به آنها انگیزه می‌دهد و موجب گسترش فعالیت‌های تولیدی در این مناطق می‌شود.
۳. حمایت از خرید تولیدات انیمیشن با قیمت منصفانه
صدا و سیما می تواند به جای حمایت تنها از شرکت‌های بزرگ و شناخته شده، تولیدات استودیوهای کوچک و مستقل را با قیمت منصفانه و متناسب با کیفیت تولید خریداری کند. این حمایت می‌تواند در قالب خرید حقوق پخش آثار یا مشارکت در توزیع آنها از طریق رسانه‌های مختلف، صورت گیرد. خرید منصفانه این آثار می‌تواند به حفظ و رشد استودیوهای کوچک کمک کند و در عین حال، موجب افزایش تنوع و کیفیت تولیدات انیمیشنی شود. همچنین با این سیاست، انگیزه برای تولید آثار خلاقانه و نوآورانه بیشتر می‌شود.
۴. استفاده از بسترهای آنلاین و فضای مجازی برای گسترش تولیدات شهرستانی
با توجه به گسترش روزافزون فضای مجازی و پلتفرم‌های آنلاین، صدا و سیما باید در راستای معرفی و گسترش تولیدات انیمیشن شهرستان‌ها از این بسترها بهره‌برداری کند. برای مثال، می‌توان به توسعه پلتفرم‌های پخش آنلاین انیمیشن یا همکاری با شبکه‌های اجتماعی و محتوای دیجیتال برای انتشار آثار شهرستانی اشاره کرد. این کار علاوه بر افزایش دسترسی مخاطبان به آثار مختلف، به تقویت بازار داخلی و جذب مخاطبان بین‌المللی نیز کمک خواهد کرد.
۵. ارتقا همکاری میان استودیوهای شهرستانی و تولیدکنندگان بزرگ
صدا و سیما می‌تواند با ایجاد شبکه‌های همکاری میان استودیوهای کوچک شهرستانی و تولیدکنندگان بزرگ، زمینه‌های همکاری مشترک و مشارکتی را فراهم کند. این همکاری‌ها می‌توانند به صورت پروژه‌های مشترک، اشتراک گذاری منابع، و آموزش‌های فنی انجام شوند. با انتقال دانش فنی و تجربیات تولیدی از استودیوهای بزرگ به کوچک، می‌توان توانمندی‌های تولیدی استودیوهای شهرستانی را ارتقا داد و در نتیجه، تولیدات انیمیشن با کیفیت بالاتر و جذاب‌تر ایجاد کرد.
۶. آموزش و توانمندسازی نیروهای شهرستانی
صدا و سیما و نهادهای آموزشی می توانند دوره‌های تخصصی و کارگاه‌های آموزشی را برای هنرمندان و تولیدکنندگان انیمیشن در شهرستان‌ها برگزار کنند. این آموزش‌ها می‌توانند شامل تکنیک‌های تولید انیمیشن، طراحی کاراکتر، داستان‌نویسی، و مدیریت پروژه باشند. همچنین، با استفاده از پلتفرم‌های آنلاین برای آموزش‌های مجازی، این دوره‌ها می‌توانند در دسترس هنرمندان شهرستانی قرار گیرند و به توسعه مهارت‌های آنان کمک کنند. در کنار این دوره‌ها، ارائه گواهینامه‌های معتبر و ایجاد فرصت‌های اشتغال می‌تواند به اشتغال‌زایی و توسعه مهارت‌ها کمک کند.
۷. حمایت از بازارهای بین‌المللی و ارتقای صادرات انیمیشن
برای گسترش حضور انیمیشن‌های تولیدی شهرستان‌ها در سطح بین‌المللی، صدا و سیما و نهادهای مربوطه می‌توانند از طریق مشارکت در جشنواره‌ها، نمایشگاه‌ها، و بازارهای بین‌المللی، فرصت‌هایی برای نمایش و فروش آثار انیمیشن فراهم کنند. این اقدامات می‌تواند به شناساندن انیمیشن‌های ایرانی به بازارهای جهانی کمک کند و زمینه‌ساز صادرات این محصولات به کشورهای دیگر باشد. همچنین با حمایت از پلتفرم‌های آنلاین جهانی مانند نتفلیکس یا آمازون، می‌توان مخاطبان بیشتری را در سطح بین‌المللی جذب کرد.
۸. بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین برای تسهیل تولیدات شهرستانی
استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی، فناوری‌های نوین مانند انیمیشن سه‌بعدی، واقعیت افزوده و هوش مصنوعی می‌تواند به تولید انیمیشن با کیفیت بالا کمک کند. صدا و سیما باید دسترسی به این فناوری‌ها را برای استودیوهای شهرستانی فراهم کند تا از هزینه‌های زیاد تجهیزات و نرم‌افزارهای پیشرفته کاسته شود. در این راستا، می‌توان با همکاری با شرکت‌های فناوری، بسته‌های حمایتی نرم‌افزاری برای استودیوهای کوچک ایجاد کرد.
در این یادداشت، به مشکلات و چالش‌های موجود در زمینه تولید انیمیشن در شهرستان‌ها و غفلت از پتانسیل‌های این مناطق پرداخته شد. صنعت انیمیشن ایران، با وجود ظرفیت‌های گسترده‌ای که در شهرستان‌ها وجود دارد، از نظر حمایتی، مالی و مدیریتی با کمبودهایی روبه‌روست که مانع از شکوفایی این صنعت در سراسر کشور شده است.
صدا و سیما به عنوان بزرگترین رسانه ملی، با تمرکز شدید بر تولیدات پایتخت محور، از حمایت کافی از استودیوهای کوچک و مستقل در شهرستان‌ها غافل مانده است. این عدم توجه نه تنها باعث کمبود تنوع و خلاقیت در تولیدات انیمیشن شده بلکه موجب کاهش انگیزه در تولیدکنندگان شهرستانی و محدودیت در اشتغال‌زایی شده است.
در این راستا، پیشنهادات مختلفی برای بهبود وضعیت تولید انیمیشن در شهرستان‌ها مطرح شد. از جمله این پیشنهادات می‌توان به ایجاد ساختارهای مدیریتی منطقه‌ای، تخصیص بودجه ویژه برای شهرستان‌ها، حمایت از خرید تولیدات با قیمت منصفانه، ارتقای همکاری میان استودیوهای کوچک و بزرگ، بهره‌گیری از بسترهای آنلاین و فضای مجازی اشاره کرد. همچنین، با توجه به اهمیت آموزش و توانمندسازی نیروهای شهرستانی و استفاده از تکنولوژی‌های نوین، می‌توان به گسترش کیفیت و کمیت تولیدات انیمیشن در شهرستان‌ها کمک کرد.
در نهایت، با حمایت همه‌جانبه از استودیوهای کوچک، تخصیص منابع مناسب و ایجاد فرصت‌های همکاری و نمایش در بازارهای جهانی، می‌توان از ظرفیت‌های شهرستان‌ها بهره‌برداری کرد و صنعت انیمیشن ایران را به جایگاه واقعی‌اش در سطح ملی و بین‌المللی رساند.
اگر این راهکارها به‌طور جدی پیگیری و اجرا شوند، می‌توانیم شاهد تحول جدی در صنعت انیمیشن کشور باشیم و از این طریق علاوه بر افزایش کیفیت تولیدات رسانه‌ای به اشتغال‌زایی، ارتقای فرهنگ عمومی و رونق اقتصادی در شهرستان‌ها کمک کنیم.»
