«نجات آب» ـ ۱۰ | «بیمه هدفمند و هوشمند» برای محصولات کم‌آب‌بر

خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی ــ کشاورزی امروز با این چالش حیاتی مواجه است که چگونه می‌تواند جمعیت رو به رشد جهان را تغذیه کند در حالی که منابع آبی به‌سرعت در حال کاهش هستند. یادداشت حاضر به بررسی یکی از نوآورانه‌ترین راهکارهای مقابله با این بحران می‌پردازد: استفاده از بیمه محصولات کشاورزی به‌عنوان اهرمی برای تشویق کشاورزان به پذیرش روش‌های کم‌آب‌بر.
ما در این مسیر، از تعریف محصولات کم‌آب‌بر آغاز و اهمیت حیاتی صرفه‌جویی در آب را بررسی می‌کنیم و به چالش‌های پیشِ‌روی کشاورزان می‌پردازیم، سپس نقش تحول‌آفرین بیمه در ایجاد کشاورزی پایدار و تأثیرات اقتصادی آن را تحلیل خواهیم کرد. در ادامه، با ارائه توصیه‌های سیاستی و بررسی مطالعات موردی موفق، نقشه‌ای عملی برای سیاست‌گذاران ترسیم می‌کنیم و با نگاهی به روندهای آینده، بحث را به نتیجه می‌رسانیم.

در همین زمینه بیشتر بخوانید

«نجات آب» ـ 6 | کاهش 30درصدی مصرف آب با توسعه سیستم‌های آبیاری خودکار با هوش مصنوعی

«نجات آب» ـ 7 | آبخوان‌داری و آبخیزداری فعال در کوهپایه‌ها، نقطه عطف مدیریت آب

درک محصولات کم‌آب‌بر؛ راهکاری برای بقا

محصولات کم‌آب‌بر به گونه‌هایی اطلاق می‌شود که به‌ازای هر واحد آب مصرفی، بازدهی بیشتری دارند یا دوره رشد کوتاه‌تر و در نتیجه نیاز آبی کمتری دارند. این محصولات لزوماً کم‌بازده یا بی‌کیفیت نیستند، بلکه ثمره نوآوری در علم کشاورزی هستند، برای نمونه، ارقام جدیدی از ذرت و گندم توسعه یافته‌اند که با ریشه‌دوانی عمیق‌تر، رطوبت بیشتری از خاک جذب می‌کنند و در شرایط خشکسالی مقاومت بالایی از خود نشان می‌دهند. علاوه بر غلات، بسیاری از حبوبات مانند عدس و نخود به‌طور ذاتی به آب کمتری نیاز دارند. در دسته‌ای دیگر، گیاهان دارویی با ارزش افزوده بالا ــ مانند زعفران ــ قرار می‌گیرند که با مدیریت دقیق آبیاری (مانند سیستم‌های قطره‌ای)، درآمد بالایی را به‌ازای هر قطره آب مصرفی عاید کشاورز می‌کنند، بنابراین، گذار به‌سمت این محصولات به‌معنای کنار گذاشتن کشاورزی نیست، بلکه به‌معنای هوشمندانه‌تر کردن آن است.

چرا صرفه‌جویی در آب مسئله‌ای حیاتی است؟

کشاورزی بیش از 70 درصد از آب شیرین جهان را مصرف می‌کند، این آمار به‌تنهایی گویای اهمیت مدیریت آب در این بخش است. بحران آب پیامدهای ملموس و گسترده‌ای دارد؛ از دیدگاه محیط زیستی، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی منجر به پایین رفتن شدید سطح آب‌های زیرزمینی، خشک شدن قنات‌ها و تالاب‌ها، فرونشست زمین و شور شدن خاک‌های حاصلخیز می‌شود. از منظر اقتصادی کلان، این بحران، امنیت غذایی کشورها را به مخاطره می‌اندازد و می‌تواند به منبع تنش‌های اجتماعی تبدیل شود. برای کشاورز به‌عنوان بازیگر اصلی، هزینه‌های استخراج آب به‌دلیل نیاز به پمپاژ از عمق بیشتر، به‌طور مداوم در حال افزایش است و سودآوری مزرعه را کاهش می‌دهد، بنابراین، صرفه‌جویی در آب تنها یک توصیه زیست‌محیطی نیست، بلکه یک ضرورت اقتصادی برای بقای کشاورزی و جامعه است.

چالش‌های ادامه کشت پرآب‌بر

با وجود آگاهی فزاینده از بحران آب، بسیاری از کشاورزان همچنان به کشت محصولات پرآب‌بر ادامه می‌دهند. این پافشاری ریشه در چالش‌های عمیق اقتصادی و اجتماعی دارد. بزرگترین مانع، «ترس از ریسک مالی» است. کشاورزی ذاتاً شغلی پرریسک است و تغییر الگوی کشت به محصولی ناشناس، این ریسک را چند برابر می‌کند. اگر محصول جدید به هر دلیلی ــ از آفات گرفته تا نوسان قیمت در بازار ــ با شکست مواجه شود، کشاورز چرخ معیشت خود را از دست داده است، علاوه بر این، روش‌های جدید، اغلب نیازمند سرمایه‌گذاری اولیه برای خرید بذرهای خاص، ماشین‌آلات جدید یا نصب سیستم‌های آبیاری کارآمد است که برای بسیاری مقرون به صرفه نیست. عامل دیگر، «دانش و تجربه و عادت» است. کشاورزی بر پایه دانش بومی و تجربیات تکرارشونده نسل‌ها بنا شده و تغییر این عادت نیازمند آموزش و زمان است. عامل دیگر، نبود یک «زنجیره بازار مطمئن» برای فروش محصولات جدید است، که انگیزه تغییر را از بین می‌برد.

بیمه هوشمند؛ از جبران خسارت تا پیشگیری از بحران

در این صحنه پر از چالش، بیمه کشاورزی می‌تواند نقشی بسیار فراتر از یک غرامت‌دهنده صرف ایفا کند. ما نیازمند تحولی در مفهوم بیمه هستیم: از «بیمه صرفاً جبران‌کننده» به «بیمه هوشمند و پیشگیرانه».
در این مدل جدید، بیمه به یک ابزار تشویقی فعال تبدیل می‌شود، برای مثال، به کشاورزانی که داوطلبانه به‌سمت کشت کم‌آب‌بر یا نصب سیستم‌های آبیاری قطره‌ای می‌روند، حق بیمه کمتری پیشنهاد می‌شود یا پوشش گسترده‌تری برای خطراتی مانند خشکسالی در نظر گرفته می‌شود. این مدل، انگیزه مالی مستقیم برای کشاورز ایجاد می‌کند. شرکت‌های بیمه نیز از این تحول سود می‌برند، چرا که با کاهش کلی مصرف آب، خسارت‌های گسترده ناشی از خشکسالی‌های طولانی‌مدت نیز کاهش می‌یابد و پایهٔ مالی آن‌ها مستحکم‌تر می‌شود، بنابراین، بیمه هوشمند یک همکاری برد ـ برد است که امنیت اقتصادی کشاورز و پایداری زیست‌محیطی را همسو می‌سازد.

تأثیرات اقتصادی؛ سرمایه‌گذاری امروز برای سود فردا

حمایت بیمه‌ای از محصولات کم‌آب‌بر را نباید به‌دید هزینه نگریست، بلکه سرمایه‌گذاری هوشمندانه‌ای با بازدهی کلان است. از دیدگاه خرد (کشاورز)، این مدل منجر به کاهش هزینه‌های نهاده (آب و برق) و کاهش حق بیمه می‌شود. در بلندمدت، دستیابی به بازارهای جدیدی که برای محصولات پایدار ارزش بیشتری قائل هستند، درآمد خالص کشاورز را افزایش می‌دهد و تاب‌آوری مالی او را در برابر شوک‌های اقلیمی بهبود می‌بخشد. از دیدگاه کلان (دولت و جامعه)، منافع به‌مراتب گسترده‌تر است. کاهش فشار بر منابع آب زیرزمینی، هزینه‌های سنگین پروژه‌های انتقال آب را کاهش می‌دهد. کاهش خسارت‌های ناشی از خشکسالی، بار مالی کمک‌های بلاعوض دولت به کشاورزان را کم می‌کند؛ مهم‌تر از همه، امنیت غذایی کشور که اساس ثبات اقتصادی و اجتماعی است، تضمین می‌شود. هر دلار سرمایه‌گذاری در این نوع بیمه، از هزینه‌کرد چندین برابری در آینده برای جبران خسارت‌های بی‌بازگشت جلوگیری می‌کند.

راهکارهای سیاستی؛ نقشه راه برای حکمرانی هوشمند

برای عملیاتی کردن این چشم‌انداز، نیازمند یک چارچوب سیاستی هوشمند و همه‌جانبه هستیم. اولین گام، «ایجاد پایلوت‌های آزمایشی» در مناطق بحرانی است تا اثربخشی مدل در مقیاس کوچک سنجیده و اصلاح شود. دوم، «جذب بخش خصوصی» از طریق ایجاد صندوق‌های تضمین خسارت توسط دولت است تا ریسک شرکت‌های بیمه کاهش یابد و آن‌ها را به حضور در این عرصه ترغیب کند. سوم، «ادغام خدمات» است. برنامه بیمه باید به‌صورت یک بسته کامل همراه با دسترسی به بذرهای مقاوم، اعتبارات بانکی کم‌بهره و آموزش‌های ترویجی ارائه شود. چهارم، «بهره‌گیری از فناوری» است. استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و سنجش از دور برای پایش خودکار مزارع می‌تواند مبنای دقیق و غیرقابل دستکاری برای اعطای تخفیف‌های بیمه‌ای باشد. در نهایت، «آگاهی‌بخشی و شفافیت» از طریق کمپین‌های آموزشی برای جلب اعتماد کشاورزان ضروری است.

درس‌هایی از جهان؛ الگوهایی برای موفقیت

تجربیات موفق بین‌المللی می‌تواند چراغ راه کشورها باشد. برنامه “Kilimo Salama” (کشاورزی امن) در کنیا نمونه‌ای درخشان است. در این برنامه، از ایستگاه‌های هواشناسی خودکار برای ثبت داده‌های بارندگی استفاده می‌شود. اگر بارش به حداقل از پیش تعیین‌شده نرسد، غرامت به‌طور خودکار و بدون نیاز به بازدید میدانی، از طریق تلفن همراه به حساب کشاورزان واریز می‌شود. این مدل که «بیمه شاخص» نام دارد، هزینه‌های اجرایی را به‌شدت کاهش می‌دهد و سرعت پرداخت را بالا می‌برد.

نمونه دیگر، برنامه «کاهش مصرف آب» در ایالت کالیفرنیای آمریکا در طول خشکسالی‌های شدید بود. به کشاورزانی که داوطلبانه از حقابه خود می‌گذشتند، غرامت نقدی پرداخت می‌شد. این غرامت از طریق صندوق‌های بیمه‌ای تأمین می‌شد و موفقیت‌آمیز بود. کلید موفقیت این برنامه‌ها، استفاده از فناوری، شفافیت، مشارکت بخش خصوصی و هدفمند بودن کمک‌هاست.

آینده بیمه کشاورزی؛ فردایی هوشمندتر

روندهای آینده بیمه کشاورزی با فناوری‌های نوین گره خورده است. هوش مصنوعی و یادگیری ماشین این پتانسیل را دارند که با تحلیل داده‌های عظیم ماهواره‌ای، آب و هوا و خاک، مدل‌های پیش‌بینی خسارت را به‌شدت دقیق کنند، این امر حق بیمه‌ها را منصفانه‌تر و پرداخت غرامت را سریع‌تر خواهد کرد. فناوری «بلاک چین» نیز می‌تواند انقلابی در شفافیت ایجاد کند. با استفاده از «قراردادهای هوشمند»، می‌توان شرایط پرداخت غرامت را در کدهای دیجیتال تعریف کرد و به‌محض تحقق شرط (مثلاً کاهش بارش به زیر یک حد)، پرداخت به‌صورت کاملاً خودکار و بدون واسطه انجام شود، علاوه بر این، دامنه پوشش بیمه به‌سمت «کشاورزی حفاظتی» گسترش خواهد یافت و روش‌هایی مانند کشت بدون خاک‌ورزی یا استفاده از کودهای سبز را که به حفظ آب و خاک کمک می‌کنند، تحت پوشش قرار خواهد داد. آینده از آن بیمه‌های پارامتریک ‌شخصی‌سازی‌شده است.

نتیجه‌گیری

ما در این مقاله سفر کاملی را از شناسایی مشکل تا ارائه راه‌حل‌های عملی طی کردیم. بحران آب در کشاورزی یک واقعیت انکارناپذیر است، اما بن‌بست نیست. همان‌طور که دیدیم، بیمه کشاورزی می‌تواند با تغییر نقش خود از یک تماشاگر منفعل به یک بازیگر فعال، به یکی از قدرتمندترین اهرم‌ها برای هدایت کشاورزی به‌سمت پایداری تبدیل شود. این گذار نیازمند عزم و همکاری سه‌گانه «دولت، بخش خصوصی و کشاورزان» است. دولت باید چارچوب نظارتی و مشوق‌های لازم را فراهم کند. شرکت‌های بیمه باید محصولات نوآورانه و مقرون‌به‌صرفه طراحی کنند.

پی‌نوشت: منابع، برای تحقیق بیشتر

برای مطالعه بیشتر و عمیق‌تر در این موضوع، منابع زیر توصیه می‌شوند:

• گزارش جامع “وضعیت منابع زمین و آب جهان” (The State of the World’s Land and Water Resources) منتشرشده توسط سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO)، این گزارش به‌طور مفصل به چالش‌های منابع طبیعی و راهکارهای مدیریت آن می‌پردازد.
• مطالعات بانک جهانی در زمینه برنامه‌های بیمه کشاورزی و نقش آن در کاهش ریسک برای کشاورزان خرده‌پا، این مطالعات نمونه‌های متعددی از کشورهای مختلف را بررسی کرده‌اند.
• وب‌سایت برنامه “Kilimo Salama” که اطلاعات دقیقی از نحوه عملکرد بیمه شاخص در کنیا ارائه می‌دهد.
• پایگاه‌های داده علمی مانند Google Scholar با کلیدواژه‌هایی نظیر “Agricultural water efficiency”, “Crop insurance”, “Index-based insurance”.
• خدمات ترویجی دانشگاه‌های معتبر کشاورزی (مانند دانشگاه ایالتی آیووا) که اغلب راهنمایی‌های عملی و به‌روزی را در اختیار کشاورزان و علاقه‌مندان قرار می‌دهند.

انتهای پیام/+