به گزارش خبرگزاری مهر، اولین نشست تخصصی در حوزه تحولات دینداری به همت گروه پژوهش مرکز رصد بینا با حضور محمدرضا طالبان، عضو هیئت‌علمی پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی و عباس کاظمی، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه مطالعات فرهنگی، اجتماعی و تمدنی در خانه اندیشه‌ورزانِ تهران برگزار شد. محمدرضا پویافر عضو هیئت‌علمی دانشگاه جامع امین، دبیر این نشست تخصصی بود که پیش از طرح بحث، مختصری از یافته‌های موج سوم را برای حاضران ارائه کرد.
در ابتدای جلسه، پویافر با مروری بر تجربه سنجش دینداری از دهه ۱۳۷۰ به تجارب پیمایش‌های ملی دینداری از اواخر دهه ۱۳۸۰ در ایران به ویژه پیمایش ملی دینداری ایرانیان در ۳ موج از سوی سازمان تبلیغات اسلامی اشاره و تأکید کرد که این پیمایش‌ها با استفاده از مدل‌های بومی، طراحی شده‌اند. پویافر در ادامه به این اشاره کرد که در این پیمایش‌ها ابعاد مختلف دینداری مانند اعتقادات، مناسک و تجربه‌های دینی بررسی شده‌اند.
پویافر در توضیح روند انجام موج سوم پیمایش بررسی تحولات دینداری گفت: «پرسش‌نامه و روش نمونه‌گیری در این پیمایش، همانند موج‌های قبلی بوده است. گزارش پیش‌ِ رو با دقت بسیاری تهیه شده است و شامل توضیحاتی در مورد نتایج پیمایش‌هاست. این گزارش نشان می‌دهد که دینداری در ایران در ابعاد مختلف تغییراتی را طی کرده است. به‌عنوان پژوهشگر در این حوزه، اعتقاد دارم، این پیمایش‌ها ابزاری قدرتمند برای درک وضعیت دینداری در ایران هستند.»
دبیر این نشست تخصصی همچنین به برخی تفاوت‌های جزئی بین نتایج این پیمایش و پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان اشاره کرد و گفت: «این تفاوت‌ها نیاز به تحلیل بیشتری دارد و در هفته‌های آینده، سلسله‌نشست‌های تخصصی با حضور جامعه‌شناسان برگزار خواهیم کرد.»
بخش قابل‌توجهی از زمان این هم‌اندیشی، به مباحثه بین دو استاد مدعو گذشت. تحلیل‌های چندوجهی که از روند دینداری در جامعه ایرانی صورت گرفت، عمدتاً متمرکز بر روندها و اتفاقات چندسال اخیر ایران بود. دکتر طالبان و دکتر کاظمی، ضمن حفظ چارچوب علمی بحث، ابعاد اجتماعی، فرهنگی و سیاسی این وضعیت را به‌چالش کشیدند.
محمدرضا طالبان با تأکید بر تفاوت میان «تغییر» و «تحول» در دینداری، به تحلیل داده‌های ارائه‌شده پرداخت و عنوان کرد: «آنچه ما در این‌گونه مطالعات پیمایشی با آن طرف هستیم و رصد می‌کنیم، تغییرات دینداری است، نه تحولات دینداری».
این استاد جامعه‌شناس با تمرکز بر یافته‌های پیمایش‌های ملّی، وضعیت امروز جامعه ایران را این‌گونه توصیف کرد: «آنچه در مطالعات پیمایشی رصد می‌شود، بیشتر «تغییرات» در سطوح دینداری است. درحالی‌که اگر بحث بر سر تغییر «نوع» دینداری باشد، مثلاً گذار از دینداری شریعت‌مدار به معنویت‌گرا، با مفهوم «تحول» مواجه هستیم.»
در بخش دیگری از این نشست تخصصی، عباس کاظمی با اشاره به تغییرات ساختاری در جامعه ایران، به تحلیل روندهای دینداری جامعه ایران پرداخت. او تأکید کرد، تغییرات اخیر در دینداری ایرانیان، تحت‌تأثیر عوامل مختلفی همچون جهانی‌شدن، گسترش شبکه‌های اجتماعی و تحولات نسلی قرار دارد.
کاظمی همچنین گفت: «آینده ایران ممکن است به سمت یک جامعه دوقطبی حرکت کند، جایی که فاصله بین گروه‌های مذهبی و غیرمذهبی بیشتر شود. با این‌حال، ارزش‌های اخلاقی و دینی همچنان نقش مهمی در شکل‌گیری آینده جامعه خواهند داشت.»
عباس کاظمی به آینده دینداری ایران پرداخت و گفت: «با توجه به تغییرات ساختاری و نسلی، احتمالاً شاهد تحولات دینداری در سال‌های آینده خواهیم بود.» وی همچنین به تغییرات مشارکت در مناسک جمعی، مانند نمازجمعه و مراسم عزاداری اشاره کرد و گفت که این موضوع نشان‌دهنده تغییر در گونه‌های دینداری ایران است.
در پایان این نشست، بحث‌هایی در باب تغییراتِ حوزه دینداری بین حاضران و کارشناسان این نشست شکل گرفت. یکی از شرکت‌کنندگان با طرح سوالی، به افزایش اهمیت متغیرهای زمینه‌ای مانند جنسیت، سن، تحصیلات و وضعیت شغلی در دینداری ایرانیان اشاره کرد و بیان داشت که از سال ۱۳۸۵ تا ۱۴۰۲، تفاوت‌های دینداری بین گروه‌های مختلف افزایش داشته است.
طالبان در پاسخ به این سوال گفت: «تفاوت‌ها همیشه به نفع زنان بوده است، اگرچه میزان این تفاوت‌ها ممکن است تغییر کند. الگوی تفاوت بین گروه‌های سنی، جنسیت، تحصیلات و وضعیت شغلی تغییر چندانی نکرده است، اما میزان این تفاوت‌ها ممکن است کمی متفاوت باشد. آنچه اهمیت دارد، روند این تحولات است، زیرا نشان می‌دهد که چگونه این متغیرها بر دینداری تأثیر می‌گذارند.»
این جلسه، اولین نشست تخصصی تحولات دینداری در ایران بود که براساس یافته‌های پیمایش «موج سوم پیمایش ملی دینداری» و به‌همت گروه پژوهش مرکز رصد بینا برگزار شد. موج سوم پیمایش ملی دینداری ایرانیان مسلمان بر مبنای سیاست‌های تحقیقاتی سازمان تبلیغات اسلامی در مرکز رصد بینا اجرا شده است. در هفته‌های آینده، سلسله‌نشست‌های تخصصی پیرامون این پیمایش با حضور اساتید علوم اجتماعی برگزار خواهد شد.
