بر اساس تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون بیمه تأمین اجتماعی، مشاغل سخت و زیان‌آور به کارهایی اطلاق می‌شود که در آن‌ها عوامل محیطی از جمله فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی به صورت غیر استاندارد وجود دارد. افرادی که در این مشاغل فعالیت می‌کنند، تحت فشارهای جسمی و روانی زیادی قرار می‌گیرند که ممکن است به بروز بیماری‌ها و عوارض گوناگون منجر شود.
ماده یک آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان‌آور این مشاغل را به دو دسته تقسیم کرده است:
الف) مشاغلی که به‌طور طبیعی سخت و زیان‌آور هستند، اما با رعایت تدابیر بهداشتی، ایمنی و فنی مناسب، می‌توان از سختی و زیان‌آوری آن‌ها کاست.
ب) مشاغلی که ذاتاً سخت و زیان‌آور هستند، و با رعایت تدابیر بهداشتی و ایمنی، نمی‌توان به‌طور کامل از سختی و زیان‌آوری آن‌ها کاست. بر اساس قانون، افرادی که در مشاغل سخت و زیان‌آور مشغول به کار هستند، باید روزانه ۶ ساعت و در هفته ۳۶ ساعت کار کنند و اضافه‌کاری در این مشاغل مجاز نیست.
علی صادقی‌زاده، کارشناس حقوقی، در یک برنامه تلویزیونی به شرایط بهره‌مندی از مزایای مشاغل سخت و زیان‌آور پرداخت و بیان کرد: فردی که ۲۰ سال در شغل سخت و زیان‌آور کار کرده است، کارفرما موظف است وضعیت سلامتی او را سالی یک‌بار بررسی کند تا از خطرات احتمالی پزشکی مطلع شود.
وی افزود: افراد مشغول به کار در مشاغل سخت و زیان‌آور می‌توانند با ۲۰ سال سابقه، بدون شرط سنی، بازنشسته شوند. مهم‌تر اینکه این افراد باید روزانه ۶ ساعت و حداکثر ۳۶ ساعت در هفته کار کنند و هیچ‌گونه اضافه‌کاری در این مشاغل مجاز نیست.
وی ادامه داد: در صورتی که فرد قبل از رسیدن به ۲۰ یا ۲۵ سال سابقه، مشکلات جسمی یا روحی پیدا کند، می‌توان او را به کمیسیون ماده ۹۱ قانون تأمین اجتماعی ارجاع داد و اگر پس از معاینات پزشکی مشخص شد که فرد توان ادامه کار را ندارد، حتی پیش از پایان مدت مقرر می‌تواند بازنشسته شود.
کدام کارها جزو مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب می‌شوند
صادقی‌زاده همچنین به مشکلات ناشی از عدم اعلام دقیق عنوان شغل توسط کارفرما اشاره کرد و گفت: برخی کارفرمایان به دلیل عدم پرداخت ۴ درصد اضافه بیمه، عنوان شغلی کارگر را اشتباه اعلام می‌کنند. در چنین مواردی کارگر می‌تواند به هیئت تشخیص اداره کار مراجعه کند تا عنوان شغلی خود را اصلاح کرده و سپس برای بازنشستگی اقدام کند.
مشاغلی همچون کار در معدن، حفر قنات، کار در کوره‌های مذاب، جمع‌آوری و دفن زباله‌ها، کار در محیط‌های پرصدا، سمپاشی و ضدعفونی کردن، آتش‌نشانی، غواصی تحت فشار غیرطبیعی، و کار در معرض تشعشات رادیواکتیو جزو مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب می‌شوند.
علاوه بر این، مشاغلی مانند کار در ندامتگاه‌ها و زندان‌ها، کار در مراکز روان درمانی و خبرنگاری نیز تحت شرایط خاص می‌توانند به عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور شناخته شوند.
کارفرمایان موظفند پس از احراز شرایط بازنشستگی بیمه‌شدگان شاغل در این مشاغل، معادل ۴ درصد میزان مستمری آنان را به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت کنند و همچنین قبل از شروع کار در مشاغل سخت و زیان‌آور، معاینات پزشکی لازم را برای کارگران انجام دهند.
سوابق کار در این مشاغل به‌طور یک و نیم برابر محاسبه می‌شود، و کسانی که ۲۰ سال سابقه کار متوالی یا ۲۵ سال سابقه کار متناوب در مشاغل سخت و زیان‌آور دارند و حق بیمه این ایام را پرداخت کرده‌اند، می‌توانند درخواست بازنشستگی خود را ثبت کنند.
متقاضیان بازنشستگی در این مشاغل می‌توانند برای ثبت درخواست و بارگذاری مدارک به سامانه مشاغل سخت و زیان‌آور وزارت کار به نشانی srk.mcls.gov.ir مراجعه کنند.
