شاخص های اقتصادی ابزارهایی هستند که با ساده‌سازی سعی می‌کنند مسائل پیچیده را توضیح دهند و به آن‌ها قابلیت «سنجش‌پذیری» ببخشند. شاخص‌های بازار کار نیز از این قاعده مستثنی نیستند. نرخ بیکاری و نرخ مشارکت، دو شاخص اصلی در بازار کار است که اولی وضعیت شغلی و دیگری پویایی بازار کار را منعکس می‌کند. در نگاه اول، به نظر می‌رسد کاهش نرخ بیکاری در هر حالتی مثبت است اما با اضافه کردن نرخ مشارکت و توجه به ماهیت آن ممکن است این نتیجه‌گیری دستخوش تغییراتی شود.
به نظر می‌رسد در طول ۱۷ سال اخیر، بالاترین نرخ مشارکت در اواخر دهه ۹۰ به ثبت رسیده و پس از آن این شاخص با سرعت نسبتا قابل توجهی رو به اُفول گذاشته است. البته، بالاترین سطوح نرخ بیکاری مربوط به اواخر دهه ۸۰ می‌شود. آخرین داده‌های مرکز آمار نیز حکایت از آن دارد که نرخ بیکاری و نرخ مشارکت هر دو در یک جهت حرکت کرده و کاهش یافته‌اند. آیا این اتفاق مثبتی است یا نمی‌توان به این زودی چنین نتیجه‌ای گرفت؟
روایت آماری از بازار کار
نرخ بیکاری نشان‌دهنده درصدی از جمعیت فعال است که در سن کار قرار دارند، توانایی کار کردن را دارند، و به دنبال شغل می‌گردند اما موفق به یافتن آن نشده‌اند. به عبارت دیگر، این نرخ نسبت تعداد بیکاران به کل جمعیت فعال (شاغلان + بیکاران) را اندازه‌گیری می‌کند. کاهش نرخ بیکاری معمولاً به عنوان نشانه‌ای از بهبود وضعیت اشتغال در نظر گرفته می‌شود.
از سوی دیگر، نرخ مشارکت اقتصادی درصدی از جمعیت در سن کار را نشان می‌دهد که یا شاغل هستند یا فعالانه به دنبال کار می‌گردند. این نرخ به ما می‌گوید چه بخشی از جمعیت در سن کار، حاضر به مشارکت در بازار کار هستند. کاهش نرخ مشارکت می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که برخی افراد، به دلایلی مانند ناامیدی از یافتن شغل، بازنشستگی زودهنگام، یا ادامه تحصیل، از جستجوی کار دست کشیده‌اند و دیگر جزو جمعیت فعال محسوب نمی‌شوند.
این دو شاخص در کنار هم می‌توانند تصویر کامل‌تری از وضعیت بازار کار ارائه دهند. برای مثال، کاهش نرخ بیکاری همراه با کاهش نرخ مشارکت ممکن است نشان‌دهنده بهبود واقعی نباشد، بلکه حاکی از خروج بخشی از بیکاران از جمعیت فعال باشد.
وضعیت بیکاری در پاییز ۱۴۰۳
جدیدترین گزارش مرکز آمار حکایت از آن دارد که در پاییز امسال، تعداد افرادی که در سن اشتغال (۱۵ سال و بالاتر) قرار داشتند به ۶۵ میلیون و ۴۳۵ هزار و ۲۲ نفر رسیده است. این تعداد نسبت به مدت مشابه در سال قبل تقریبا ۷۸۰ هزار نفر بیش‌تر شده است. همچنین، جمعیت افرادی که به صورت فعال در بازار کار مشارکت دارند افزایش یافته و به نزدیک ۲۷ میلیون نفر رسیده است. با این حال، نرخ مشارکت از ۴۱.۵ درصد در پاییز سال قبل، به ۴۱.۲ درصد در پاییز امسال اُفول کرده است. به عبارت دیگر در پاییز سال جاری از هر ۱۰۰۰ نفری که در سن اشتغال بوده، ۴۱۲ نفر شغل داشتند و یا فعالانه به دنبال کار می‌گشتند.
از سوی دیگر، جمعیت افراد بیکار تقریبا ۹۲ هزار نفر کمتر شده و جمعیت آنان به یک میلیون و ۹۵۱ هزار و ۶۲۰ نفر رسیده است. بر این اساس، نرخ بیکاری از ۷.۶ درصد به ۷.۲ درصد اُفت کرده است. این رقم، کمترین نرخ بیکاری ایران در طول ۱۷ سال گذشته محسوب می‌شود. نرخ بیکاری ایران در سه فصل اخیر به طور مداوم در حال کاهش بوده و رکوردهای جدیدی به ثبت می‌رساند.
در نگاه اول، کاهش نرخ بیکاری رخداد مثبتی تلقی می‌شود؛ مشابه آن چه که در فصل‌های قبل رخ داد و همزمان با افزایش نرخ مشارکت، نرخ بیکاری کاهش یافت. با این حال، زمانی که هم نرخ مشارکت و هم نرخ بیکاری کاهش می‌یابد، باید دقت بیشتری به خرج داد. در واقع، ممکن است کاهش نرخ بیکاری به این دلیل باشد که بخشی از بیکاران به طور کلی از یافتن شغل ناامید شده‌اند و دیگر جزء جمعیت فعال نیز محسوب نمی‌شوند.
اگر چه که این گمانه‌زنی را نمی‌توان با اطلاعات موجود به طور قطعی تایید کرد اما همواره یکی از محتمل‌ترین تحلیل‌ها در مورد این رویداد است.
