نقش هوش مصنوعی در ارتقای خدمات حقوقی؛ آیا وکلا هم می‌توانند از AI استفاده کنند؟

امروزه هوش مصنوعی می‌تواند تمام وظایف نیروی انسانی از ترجمه و پزشکی گرفته تا تحلیل قرارداد و دعاوی را به‌خوبی انجام دهد. به همین علت، این سؤال مهم در ذهن بسیاری از افراد ایجاد شده که آیا وکلا می‌توانند به جای دستیاران انسانی، از دستیاران هوش مصنوعی استفاده کنند؟ در این صورت، مسئولیت اقداماتی که هوش مصنوعی انجام می‌دهد و حفظ حریم خصوصی داده‌های محرمانه بر عهده کیست؟ در این مقاله، به بررسی نقش هوش مصنوعی در ارتقای خدمات حقوقی در ایران و اینکه وکلا چگونه می‌توانند از آن بهره‌مند شوند، پرداخته‌ شده است.

تحول جهانی در خدمات حقوقی با ورود هوش مصنوعی

در گوشه و کنار دنیا، بهره‌برداری از فناوری‌های نوین در انجام امور حقوقی در حال افزایش است. در این میان، هوش مصنوعی که از پس وظایفی مانند تهیه‌ پیش‌نویس قراردادها و ارائه‌ نظرات حقوقی اولیه برمی‌آید، توجه بسیاری از کارشناسان را به خود جلب کرده است. در ادامه، با نمونه‌هایی از کاربرد فناوری هوش مصنوعی در شرکت‌های حقوقی بزرگ دنیا آشنا می‌شوید.

تحلیل اسناد و مشاوره خودکار؛ نمونه‌هایی از کاربرد هوش مصنوعی

یکی از شرکت‌های تازه‌وارد در زمینه فناوری حقوقی، لگورا (Legora) در سوئد است. در لگورا از هوش مصنوعی برای انجام کارهای حقوقی معمول، از جمله تهیه، تنظیم و بررسی قراردادهای مربوط به بیش از ۴۰۰ شرکت و بخش‌های حقوقی داخلی شرکت‌ها، استفاده می‌شود.

لگال‌آن (LegalOn) یکی دیگر از شرکت‌های حقوقی بزرگ در دنیاست. مقر این شرکت کم‌حاشیه اما قدرتمند در توکیو واقع شده است. این شرکت در ژاپن مشتریان فراوانی دارد. در حال حاضر، این شرکت در حال تأسیس دفاتری در آمریکا و بریتانیا است. شرکت لگال‌آن نرم‌افزار بررسی قرارداد را برای بیش از ۷۰۰۰ شرکت و موسسه حقوقی توسعه می‌دهد و پشتیبانی می‌کند. این شرکت در حال سرمایه‌گذاری بیشتر در زمینه فناوری هوش مصنوعی و توسعه ابزارهایی نظیر دستیار حقوقی هوش مصنوعی است که به زودی به بازار عرضه خواهد شد.

در واقع، در شرکت‌های حقوقی بزرگ دنیا، فناوری هوش مصنوعی به ارائه بهتر خدماتی نظیر بررسی و تنظیم قراردادها و اسناد حقوقی و پاسخ به سوالات رایج و پرتکرار کاربران کمک می‌کند. در واقع، اقدامات این شرکت‌ها نشان داده که هوش مصنوعی می‌تواند دستیار سریع، دقیق و خستگی‌ناپذیر وکلا و مشاوران حقوقی باشد. البته، خدمات و مشاوره ارائه شده از طریق این فناوری باید مبتنی بر محتوای قابل اعتماد و موثق باشد، مطابق با رویه‌های قضایی کشور آموزش دیده باشد و بتواند ملاحظات حقوقی و چالش‌های پیش روی فناوری هوش مصنوعی در ارائه خدمات حقوقی را پشت سر بگذارد.

وضعیت خدمات حقوقی در ایران و فرصت‌های تحول

امروزه ارائه خدمات حقوقی در ایران روز به روز در حال گسترش است. بااین‌حال، مشاوره و ارائه خدمات حقوقی هنوز چالش‌هایی پیش روی خود دارد که توجه و بررسی آنها می‌تواند راهگشای وکلا و موکلان آنها باشد.

چالش‌های فعلی مشاوره و ارائه خدمات حقوقی

مشکلات و چالش‌هایی که در حال حاضر در مسیر ارائه خدمات حقوقی وجود دارند، عبارت‌اند از:

• حجم بالای پرونده‌ها و محدودیت زمانی وکلا: کمبود نیروی باتجربه و متخصص از یک سو و حجم بالای پرونده‌های حقوقی و کیفری از سوی دیگر سبب شده که وکلا و مشاوران حقوقی زمان کافی برای رسیدگی به پرونده‌های خود نداشته باشند.
• نیاز روزافزون مردم به مشاوره فوری و دقیق: با افزایش آگاهی مردم نسبت به لزوم استفاده از نیروهای متخصص حقوقی، روز به روز نیاز به مشاوره حقوقی دقیق‌تر افزایش می‌یابد. البته، مردم انتظار دارند که این خدمات را در اسرع وقت دریافت کنند.
• کمبود دسترسی در مناطق مختلف کشور: متأسفانه، نیروی متخصص و باتجربه حقوقی در تمام شهرها و مناطق کشور وجود ندارد. به همین دلیل، مردم همواره در پی روش‌هایی هستند که ارتباط با این نیروی متخصص را افزایش دهند و بهبود ببخشند.

در چنین شرایطی، فناوری هوش مصنوعی می‌تواند بخشی از بار کاری را کم کند و دقت تحلیل وکلا را بالا ببرد. علاوه‌براین، با کمک هوش مصنوعی می‌توان سرعت و سهولت دسترسی به مشاوره حقوقی را افزایش داد.

هوش مصنوعی در نقش دستیار وکیل

یکی از مهم‌ترین نقش‌هایی که برای فناوری هوش مصنوعی در نظر گرفته شده این است که به عنوان یک دستیار شبانه‌روزی، دقیق و خستگی‌ناپذیر وکلا عمل کند اما آیا این فناوری می‌تواند جایگزینی برای وکلا باشد یا باید آن را به عنوان ابزاری مکمل در نظر گرفت؟

ابزار مکمل، نه جایگزین

استفاده از فناوری‌های روز مانند هوش مصنوعی به تسهیل بسیاری از مشاغل از جمله وکالت کمک می‌کند. بااین‌حال، این فناوری نمی‌تواند به طور کامل جایگزین وکلا شود و حرفه وکالت را کاملاً حذف نمی‌کند. در عوض، می‌توان از آن جهت هوشمندسازی فرایندها و برخی از وظایف در حرفه وکالت بهره برد. مهم‌ترین وظایفی که می‌توان به هوش مصنوعی سپرد، عبارت‌اند از:

• جستجوی خودکار قوانین و آراء قضایی
• تنظیم پیش‌نویس اولیه قرارداد، دادخواست یا اسناد حقوقی و قضایی مانند آن
• بررسی شباهت‌های پرونده‌های جدید با سوابق قبلی
• پاسخگویی اولیه به سؤالات متداول مراجعان وکلا

در برخی پلتفرم‌های حقوقی از فناوری هوش مصنوعی برای انجام این فرایندها استفاده می‌شود. به عنوان مثال، در حال حاضر، در پلتفرم‌هایی مانند ترازو این ابزار به صورت رایگان در اختیار کاربران قرار دارد. فناوری هوش مصنوعی که با قوانین روز ایران آموزش دیده، به سؤالات پرتکرار کاربران در دعاوی حقوقی و کیفری پاسخ می‌دهد و می‌تواند به عنوان ابزاری جهت جستجوی قوانین و رویه قضایی به وکلا کمک کند.

ملاحظات حقوقی و اخلاقی استفاده از هوش مصنوعی

با اینکه فناوری هوش مصنوعی می‌تواند ابزار مکمل و مفیدی برای وکلا باشد، برخی ملاحظات حقوقی و اخلاقی سبب شده که بعضی از افراد هنوز به استفاده از این فناوری در ارائه خدمات حقوقی خوش‌بین نباشند. مهم‌ترین دغدغه‌های این افراد به مسئولیت، اعتماد و محرمانگی داده‌ها مربوط می‌شود.

اعتماد، مسئولیت و محرمانگی اطلاعات

از جمله مهم‌ترین دغدغه‌ها یا پرسش‌هایی که درباره این فناوری مطرح می‌شود این است که اگر پاسخ هوش مصنوعی به برخی پرسش‌های حقوقی نادرست باشد یا این فناوری در برخی پرونده‌ها دچار اشتباه شود، مسئولیت آن با کیست؟

از آنجایی که هنوز قوانین موجود ایران با توجه به فناوری‌های نوین نظیر هوش مصنوعی بازنگری نشده، به نظر کارشناسان حقوقی، می‌توان از نظریه مسئولیت مبتنی بر تقصیر و بی‌احتیاطی در این زمینه استفاده کرد. در واقع، اگر وکیل، کارشناس حقوقی یا پلتفرمی که از فناوری هوش مصنوعی بهره می‌برد، اقدامات فنی و احتیاطی لازم جهت محافظت از داده‌های محرمانه موکلان یا مراجعان خود را انجام ندهد، می‌توان او را مسئول خسارات وارده از سوی هوش مصنوعی دانست. منظور از اقدامات فنی و احتیاطی برای محافظت از داده‌های محرمانه افراد نیز سازوکارهایی مانند فناوری‌های پیشرفته رمزنگاری و احراز هویت چندمرحله‌ای است که در پلتفرم‌هایی مثل ترازو به کار می‌رود. در این پلتفرم اطلاعات کاربران کاملاً محرمانه باقی می‌مانند و بدون اجازه کاربران فاش نمی‌شوند.

البته، در سراسر دنیا تلاش شده تا قوانین و مقررات موجود با توجه به ورود فناوری‌های نوینی همچون هوش مصنوعی بازنگری و به‌روزرسانی شوند. در برخی نظام‌های حقوقی همچون نظام حقوقی اتحادیه اروپا تلاش شده تا چارچوب خاصی در ارتباط با فناوری‌های نوین نظیر هوش مصنوعی تنظیم شود. از جمله اقدامات انجام شده در این زمینه می‌توان به مقررات عمومی حفاظت از داده‌های اتحادیه اروپا (GDPR) اشاره کرد. در ماده ۲۲ این مقرره، به طور خاص به تصمیم‌گیری درباره پردازش خودکار داده‌ها (Automated processing) و نقش کاربران در این زمینه پرداخته شده است.

با وجود تدوین قوانین مربوط به فناوری‌های نوین در سراسر دنیا، در نظام حقوقی ایران، هنوز قوانین و مقررات جامعی در زمینه فناوری‌های نوین از جمله هوش مصنوعی تدوین نشده و نیاز به تدوین چنین قوانینی به‌شدت احساس می‌شود. در حال حاضر، در برخورد با چالش‌های مرتبط با این فناوری می‌توان به قوانین مسئولیت مدنی و قانون تجارت الکترونیک یا رویه قضایی استناد کرد.

چشم‌انداز آینده؛ همکاری انسان و ماشین در خدمت عدالت

امروزه فناوری هوش مصنوعی کم کم به ابزاری در خدمت انسان درآمده است. ارائه خدمات حقوقی نیز از این قاعده مستثنی نیست. پیش‌بینی می‌شود که در آینده‌‌ای نه چندان دور، وکلا با کمک هوش مصنوعی پرونده‌ها را سریع‌تر بخوانند و تحلیل کنند. به‌علاوه، جستجوی قوانین و مقررات و رویه قضایی نیز ساده‌تر خواهد شد. در نتیجه، در آینده‌ای نزدیک، هوش مصنوعی ابزاری مکمل و ضروری برای وکلا خواهد شد که بدون وجود آن نمی‌توان پیشرفت چشم‌گیری در این حرفه داشت.

در صورتی که از هوش مصنوعی به عنوان ابزار مکمل و دستیار فناورمحور وکلا استفاده شود، می‌توان به آینده‌های دورتر این فناوری نیز امیدوار بود. به عنوان مثال، ممکن است بتوان در آینده‌ای دور از هوش مصنوعی جهت پیش‌بینی این موضوع استفاده کرد که کدام استدلال‌ها در دادگاه مربوط به هر پرونده مؤثرتر خواهند بود. به این ترتیب، این فناوری در خدمت عدالت خواهد بود و اجرای نظم و عدالت در جامعه را تسهیل خواهد کرد.

سخن پایانی

با وجود تصور برخی افراد، هوش مصنوعی یک تهدید نیست، بلکه فرصتی است برای ارتقای کیفیت و سرعت خدمات حقوقی. وکلا و مشاوران حقوقی که از فناوری استقبال کنند، در آینده جایگاه رقابتی بهتری خواهند داشت. در واقع، پلتفرم‌هایی که هوش مصنوعی را بر اساس قوانین ایران بومی‌سازی کرده‌اند، می‌توانند به‌تدریج به بخشی از ابزار کاری روزمره‌ وکلا تبدیل شوند؛ همان‌طور که امروز هیچ ‌وکالتخانه‌ای بدون جستجو در منابع دیجیتال کار نمی‌کند.