قصه موسیقی یک «قورباغه» تلخ که به سختی قورت داده شد!

خبرگزاری مهر-گروه هنر-علیرضا سعیدی؛ کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب عناصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطب یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته‌سنج، اندیشمندانه و حساب‌شده پیش روی مخاطبان قرار می‌گیرد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می‌شود که بیننده را از اساس از یک اثر تصویری دور می‌کند.

آنچه بهانه‌ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته‌ایم، مروری بر ماندگارترین و خاطره‌سازترین موسیقی‌های مربوط به برخی برنامه‌ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آنها برای ما در هر شرایطی می‌تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره‌بازی پس از آغاز و انتشار در نوروز ۱۴۰۰ و استقبال مخاطبان از آن، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره‌بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهن‌مان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال‌هایی که حال‌مان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.

«خاطره بازی تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به‌صورت هفتگی می‌توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آن را دنبال کنید.

در صد و پنجاه و نهمین شماره از این روایت رسانه ای به سراغ موسیقی متن و تیتراژ یکی از پرطرفدارترین سریال های نمایش های خانگی به نام «قورباغه» به کارگردانی هومن سیدی و آهنگسازی بامداد افشار رفتیم که شرایط و لحن موسیقایی سرد، تلخ و خشن آن به گونه ای بود که اگرچه با حواشی چون کپی برداری و مسائلی از این دست همراه شد، کارکردهای زیادی پیدا کرد و تبدیل به یکی از مهم ترین و پرمراجعه کننده ترین ملودی ها برای ساخت محصولات مختلف تصویری در شبکه های مجازی شد. مسیری که از همان آغاز به اصطلاح «ترند» شدن سریال و موسیقی موجب شد تا شنونده و بیننده با این لحن موسیقی آشنایی زیادی پیدا و آن را در ذهن شنیداری خود ثبت و ضبط کند.

سریال «قورباغه» مجموعه نمایشی در ژانر جنایی و معمایی به نویسندگی و کارگردانی هومن سیدی و تهیه کنندگی علی اسدزاده است که طی سال های ۹۸ تا ۹۹ تولید و در پاییز سال ۱۳۹۹ پخش آن در شبکه نمایش خانگی آغاز شد. سریالی که از همان آغاز تولید و پخش با حواشی متعددی در بسیاری از بخش هایش مواجه شد و به واسطه همین حواشی تبدیل به یکی از پرخبرترین مجموعه ها در حوزه های رسانه ای شد. یکی از مهم ترین حواشی سریال این بود که بخشی از منتقدان قسمت های ابتدایی آن را برداشتی از فیلم فرانسوی «نفرت» ارزیابی می کردند اما در نهایت سریال توانست در حوزه ساختاری و محتوایی با استقبال خوبی از سوی مخاطبان و منتقدان مواجه شود. این حواشی در حوزه موسیقی سریال نیز وجود داشت و موجب شد تا برخی، موسیقی سریال را کپی‌برداری از آثاری چون «دارک»، «جوکر» و «تنت» ارزیابی کنند.

داستان سریال هم از یک روز چهارشنبه سوری آغاز می‌شود؛ سه دوست به نام های رامین، فرید و جواد پس از ربودن اسلحه یک مامور زخمی دست به سرقت از شخصی به نام نوری هم کلاسی دوران کودکی رامین که به فردی پولدار و مرموز تبدیل شده، می زنند. اما این اتفاق مسیر زندگی آن سه جوان را دستخوش تغییراتی می کند.

نوید محمدزاده، صابر ابر، سحر دولتشاهی، فرشته حسینی، هومن سیدی، مهران غفوریان، آناهیتا افشار، محمدامین شعرباف، نیما مظاهری، اشکان حسن‌پور، شهروز دل‌افکار، هادی تسلیمی، احسان منصوری، اسماعیل سلطانیان، کوشان همتی از جمله هنرمندانی بودند که در این سریال به عنوان بازیگر حضور داشتند.

اما همان طور که پیش تر هم اشاره شد، یکی از مولفه های شاخص و قابل بحث این سریال که توانست در معرفی ژانر و گرایشات ذهنی کارگردانش نقش بسیار موثری ایفا کند و حتی بعد از پایان پخش آن در انواع و اقسام تولیدات رسانه ای فضای مجازی مورد استفاده کاربران قرار گیرد، موسیقی متن و تیتراژ سریال به آهنگسازی بامداد افشار بود. مسیری که اگرچه نسبت هایی چون «کپی برداری» از موسیقی سریال ها و فیلم های خارجی و مواردی از این دست هم به اثر داده شد؛ اما هرچه بود تبدیل به یکی از محصولات مهم این آهنگساز جوان در فهرست کارهای متعدد سینمایی و سریالی اش شد. هنرمندی برخاسته از تئاتر معاصر ایران که انصافا در همان مدت حضور تئاتری اش هم محصولات درخشانی را به تماشاگران تئاتر ارائه داد و فضایی را فراهم کرد که به واسطه بدعت های او و هم نسلانش، فضای موسیقایی تئاتر هم تکانی خورد و وارد مسیری شد که با اتکا به آثار گذشتگان و پیشگامان این حوزه تحولاتی را رقم زد.

بامداد افشار در یکی از گفتگوهای رسانه ای اش درباره نحوه همکاری‌اش با هومن سیدی در آثاری چون «جنگ جهانی سوم»، «مغزهای کوچک زنگ زده» و «اعترافات ذهن خطرناک من» به موسیقی سریال «قورباغه» اشاره کرد و گفت: موسیقی متن سریال «قورباغه» را باید با سریال های هم‌تراز خود مقایسه کرد نه با فیلم و سریال های بزرگ دنیا که کارکردهایشان چیز دیگری است.

این آهنگسار در جریان برگزاری یک نشست مجازی بود که درپاسخ به شایعاتی پیرامون کپی بودن موسیقی متن و تیتراژ «قورباغه» از سریال و فیلم هایی مانند «جوکر»، «تنت» و «دارک»، اظهار کرد: سه سال پیش هومن سیدی به من پیشنهاد ساخت موسیقی سریال «قورباغه» را داد و قرار بود که بهار همان سال این سریال منتشر شود که پخشش به عقب افتاد. از یک ماه پیش از پخش سریال «قورباغه»، یک تیزر پخش شد که از همان زمان کامنت هایی دریافت کردیم با این مضمون که موسیقی آن کپی از موسیقی متن سریال «دارک» و موسیقی متن فیلم «جوکر» است. در واقع آن موقع هنوز موسیقی و هیچ قسمتی از پروژه پخش نشده بود که بشود به صورت کامل بررسی و مقایسه کرد که آیا کپی شده است یا خیر.

وی افزود: پیش از پخش سریال هومن سیدی این نظرات را به من انتقال داد و از من پرسید که جریان از چه قرار است، من به او گفتم که سریال «دارک» را ندیده‌ام و واقعا هم سریال «دارک» را تا زمان اتمام ساخت پروژه موسیقی «قورباغه» ندیده بودم و برایم خیلی عجیب و جالب بود که ببینم چه قسمت هایی از موسیقی شبیه است. هومن سیدی به من گفت که اگر فکر می‌کنم چیزی شبیه به آنها است چک و اصلاح کنم تا پیش از پخش حساسیتی ایجاد بامداد افشار: موسیقی سریال «قورباغه» ۲ مرتبه ساخته شد، یک بار با تم دیگری که فانتزی بود ساخته شد که پس از همفکری با هومن سیدی تصمیم گرفتیم آن را تغییر دهیم و سپس به این نتیجه رسیدیم که موسیقی کنونی سریال استفاده شودنشود. من چندین بار این موضوع را بررسی کردم اما به ذهنم خطور نکرد که چه چیزی می‌تواند در این موسیقی ها به یکدیگر شباهت داشته باشد. پس از اینکه سه قسمت از سریال پخش شد، اتهام کپی برداری از موسیقی متن سریال ها و فیلم های مختلف، از جمله «دارک»، «جوکر»، «ندیمه ها»، «لئون»، «تنت» به بنده زده شد و یک سری ویدئوهایی در یوتیوب ساخته شد از سمت یک سری افراد که نمونه هایی را کنار یکدیگر قرار می‌دادند و موسیقی ها را با هم مقایسه می‌کردند. پس از اینکه نمونه ها زیاد شد، من متوجه شباهت های موسیقی تیتراژ سریال «قورباغه» با بخشی از موسیقی های این مجموعه ها شدم که در واقع همان نُت رونده‌ای است که به آن پرتامنتو می‌گویند و از جنس سازهای زهی و با فضای افکتیو بود که ما در این پروژه برای ایجاد یک فضای پر تعلیق انتخاب کرده بودیم.

افشار ادامه داد: البته باعث خوشحالی من است که این موسیقی با آثار بزرگی که در کل دنیا شنیده شده است، مقایسه می‌شود اما شاید بد نباشد که مخاطبان ما بدانند کل بودجه‌ برای موسیقی متن سریال «قورباغه» ۳۴ میلیون بوده است که شاید معادل دستمزد یک هفته‌ آهنگسازی باشد که در اروپا کار می‌کند. من سابقه کار در آلمان را هم داشته‌ام و می‌دانم که آهنگساز برای یک ماه کار در آنجا ۹ هزار دلار دستمزد دریافت می‌کند اما بنده برای تولید ۳۰۰ دقیقه موسیقی سریال «قورباغه» چیزی معادل ۱۴۰۰ دلار دریافت کرده‌ام. من دغدغه خلق اثر را دارم و آنقدر فرد کم‌ هوشی نیستم که از اثری مانند «جوکر» که در تمام دنیا شنیده شده کپی برداری کنم که باعث شود چنین بازخوردهایی دریافت کنم. برای من که توجه به خلق یک اثر دارم و رزومه کاری من این را نشان داده است چنین اشتباهی ممکن نیست و به نظرم باید سوابق را بررسی کرد و سپس این نظر را داد که چرا تایمی از آهنگ شبیه شده است و بعد اتهامی را به آهنگساز وارد کرد.

وی در ادامه صحبت های خود اظهار کرد: ما باید موضوع کپی را یک بحث و موضوع تاثیرپذیری و الهام گرفتن آهنگسازها از یکدیگر را یک بحث دیگر بدانیم. یک آهنگساز در دانشگاه آموزش می‌بیند، نت ها و الفبای موسیقی را یاد می‌گیرد، آثار زیادی را می‌شنود، خاطره جمعی‌اش پر می‌شود از مجموعه‌ای از رنگ ها و سازهایی که دوست دارد و ترکیب آنها باعث می‌شود اثری را تولید کند و اینکه ما ادعا کنیم تمام قطعات آهنگسازی اورجینال است، اشتباه است. من منکر شباهت های موسیقی تیتراژ سریال «قورباغه» که ۲ دقیقه از ۳۰۰ دقیقه ساخته شده توسط بنده است، با سریال ها و فیلم های دیگر نیستم و این شباهت ها به صورت اتفاقی پیش آمده است، همان‌طور که تمام آن آثار با یکدیگر شباهت دارند. پس قطعا تاثیرگذاری وجود دارد و ادعای این را هم ندارم که موسیقی «قورباغه» خیلی شاخص است، اما تلاش من این بوده که کار شاخصی بسازم.

این آهنگساز در بخش دیگری از این مصاحبه بود که درباره موسیقی سریال «قورباغه» توضیح داد: موسیقی سریال «قورباغه» ۲ مرتبه ساخته شد، یک بار با تم دیگری که فانتزی بود ساخته شد که پس از همفکری با هومن سیدی تصمیم گرفتیم که آن را تغییر دهیم و سپس به این نتیجه رسیدیم که موسیقی کنونی سریال استفاده شود. ما چیزی نزدیک به ۳۰۰ دقیقه موسیقی برای این سریال ساختیم که ۱۵۰ دقیقه آن در ۱۶ قسمت سریال استفاده شد و بقیه آن هم جزء اتودهایی بود که استفاده نشد. این اثر چون نیازمند سازهای زهی بود و باید صدای کُر می‌داد و من آنقدر هزینه نداشتم که بین سی تا چهل نوازنده را به استودیو بیاورم تا آهنگ را بسازم، به کمک همسرم، نیوشا قربانی که نوازنده چِلو بود، بیست خط لاین ضبط می‌کردم و آنها را زیر یکدیگر میکس می‌کردم تا صدا در نهایت تولید شود. خیلی جالب است که این را هم بدانید که کل پروژه موسیقی سریال «قورباغه» در اتاق شخصی من ضبط، رکورد، میکس و مستر شد.

وی افزود: سریال «قورباغه» سومین پروژه‌ای است که من با هومن سیدی همکاری کرده‌ام و در همکاری های قبلی برنامه به این صورت بود که ابتدا من فیلمنامه را می‌خواندم، بخشی از صحنه ها را می‌دیدم و در نهایت قطعات موسیقی را می‌ساختم اما برای آهنگسازی «قورباغه»، هشتاد درصد قطعات جدا از تصویر ساخته شد، یعنی من قطعات را ساختم و پس از دیدن ۲ اپیزود آنها را تحویل کارگردان دارم که او، آنها را روی قسمت هایی از سریال که لازم بود جای‌گذاری کرد و سپس من تمپو های آنها را درست کردم و لیکسین کردم. البته ۲ اپیزود در این سریال خیلی مهم است که یکی از آنها قسمت چهارم بود که موسیقی جداگانه می‌خواست و من آن قسمت را به دلیل اینکه فلش بک به گذشته دارد و باید سریال را می‌دیدم، جداگانه ساختم.

آهنگساز سریال «قورباغه» با بیان اینکه هومن سیدی از یاسر بختیاری (یاس) برای پخش موزیک سفارشی در قسمت اول سریال اجازه گرفته است، گفت: سه جوانی که در قسمت اول مشاهده می‌کنیم، شخصیت هایشان طوری نیست که در ماشینشان موسیقی سنتی گوش بدهند و در فیلمنامه هم صابر ابر شخصیتی است که تکست رپ می‌نویسد و به افرادی در شهرک اکباتان می‌فروشد و چنین افرادی قاعدتا موسیقی رپ گوش می‌دهند. به همین دلیل از این آهنگ استفاده شده و البته من حدس می‌زنم که هومن سیدی به موسیقی رپ علاقه‌مند است و این اتفاق به علاقه او هم می‌تواند ربط داشته باشد.

به هر ترتیب موسیقی متن و تیتراژ سریال «قورباغه» از جمله ملودی هایی است که به نظر می آید آهنگساز برای طراحی و ساخت آن کار آسانی را پیش روی خود نمی دیده، چرا که وسواس های هومن سیدی در این حوزه و سلیقه های او در ارتباط با حوزه کارگردانی همواره شرایطی را برای آهنگساز فراهم می کند که بی تردید برایش تبدیل به تجربه ای متفاوت می شود. موقعیتی که بامداد افشار نشان داده با تمام نقدها و نظرها می تواند از عهده آن برآید.