علی خادم، مدیر برنامه ریزی فناوری و نوآوری دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به چالش‌های موجود در مسیر پذیرش پژوهش‌های دانشجویی به‌عنوان پروژه‌های صنعتی، گفت: یکی از دلایل اصلی، تمایل بالای دانشجویان به مهاجرت است. بسیاری از آن‌ها پروژه‌هایی را تعریف می‌کنند که خروجی آن مقالات علمی و پژوهشی در سطح بین‌المللی باشد، چرا که هدف این دانشجویان ساخت رزومه‌ای قوی برای ادامه تحصیل در خارج از کشور است. این در حالی است که نیازهای صنعت داخلی ما لزوماً در لبه علم حرکت نمی‌کند و در بسیاری از موارد، خروجی پروژه‌های صنعتی مقاله نیست، بلکه حل مسئله، بهبود فرآیند و درآمدزایی است.
مدیربرنامه ریزی فناوری و نوآوری دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی ادامه داد: دانشجویان در چنین شرایطی بین دو انتخاب قرار می‌گیرند؛ تعریف پروژه‌ای متناسب با نیاز بازار کار داخلی برای کسب مهارت‌های کاربردی، یا انجام پژوهش‌هایی در مرزهای دانش با هدف تولید مقاله و مهاجرت. بسیاری مسیر دوم را انتخاب می‌کنند، و این باعث ایجاد شکاف میان پروژه‌های دانشگاهی و نیازهای واقعی صنعت می‌شود.
وی تاکید کرد: از سوی دیگر، چالش مهم دیگر، کم‌تحرکی یا ضعف واحدهای تحقیق و توسعه (R&D) در بسیاری از صنایع کشور است. در صنایعی که رقابت جدی وجود ندارد، احساس نیاز به نوآوری و ارتقای سطح فناوری پایین است. در چنین شرایطی، صنعت نیازی نمی‌بیند که به پروژه‌هایی در لبه علم توجه کند یا در آن‌ها سرمایه‌گذاری کند. اما در صنایع پویا و رقابتی، شرکت‌ها برای حفظ جایگاه خود ناچار به نوآوری هستند. در این فضا، بخش‌های R&D تقویت می‌شوند و پروژه‌هایی تعریف می‌شوند که هم نیاز صنعت را پاسخ می‌دهند و هم پتانسیل تولید مقاله و پیشرفت علمی دارند.
خادم افزود: در نهایت، تا زمانی که رقابت جدی و ملموسی در میان شرکت‌ها ایجاد نشود و صنایع احساس نکنند در صورت عدم نوآوری بازار را از دست خواهند داد، تغییری در رویکرد آن‌ها نسبت به پروژه‌های پژوهشی و دانشگاهی به وجود نخواهد آمد. مقاومت در برابر تغییر در صنعت بالاست، و تغییر زمانی اتفاق می‌افتد که احساس نیاز واقعی و جدی شکل بگیرد.
مسیر مهاجرت از دل دانشگاه‌های نخبه‌پرور می‌گذرد
این استاد دانشگاه در ادامه به تمایل نخبگان برای مهاجرت به خارج از ایران اشاره کرد و توضیح داد: یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که امروز در دانشگاه‌های برتر کشور از جمله شریف، تهران، امیرکبیر و علم و صنعت مشاهده می‌شود، تمایل گسترده دانشجویان نخبه به مهاجرت است. اگرچه مهاجرت لزوماً مسئله ذاتی دانشگاه‌ها نیست، اما واقعیت این است که بسیاری از دانشجویان، به‌ویژه در مقاطع تحصیلات تکمیلی، در میانه مسیر تحصیل تصمیم به مهاجرت می‌گیرند؛ تصمیمی که اغلب با هدف ارتقاء شرایط علمی و اقتصادی و بهره‌گیری بهتر از توانمندی‌های فردی اتخاذ می‌شود.
خادم تصریح کرد: این روند باعث شده تا بسیاری از پروژه‌های تحقیقاتی دانشگاهی نه با هدف حل مسائل صنعتی کشور، بلکه با تمرکز بر تولید مقاله و تقویت رزومه برای پذیرش از دانشگاه‌های خارجی طراحی شوند. حتی در مواردی که پروژه‌ای با حمایت مالی و در راستای نیازهای صنعت تعریف می‌شود، باز هم برخی دانشجویان به دلیل دغدغه‌های مرتبط با آینده مهاجرتی خود از پذیرش آن خودداری می‌کنند.
در پایان مدیر برنامه ریزی و فناوری دانشگاه خواجه نصیر عنوان کرد: برخی صنایع و نهادها پروژه‌های تحصیلات تکمیلی را با حمایت مالی مستقیم همراه می‌کنند. اما حتی در این موارد نیز چالش‌هایی باقی است. برای مثال، دانشجویان نمی‌دانند در صورتی که پروژه به محصول یا اختراعی منجر شود، چه سهمی از منافع آن به آن‌ها تعلق خواهد گرفت. در حال حاضر، ساختار مشخصی برای تضمین بهره‌مندی دانشجو از خروجی‌های اقتصادی پروژه وجود ندارد و توافق در این زمینه اغلب به مذاکرات موردی میان استاد، دانشجو و صنعت وابسته است.
