به گزارش خبرنگار مهر، کتاب زیدیه، درس نامه تاریخ و عقاید زیدیه نوشته حجت الاسلام مهدی فرمانیان و سید علی موسوی از سوی انتشارات ادیان و مذاهب به چاپ چهارم رسید.
مهدی فرمانیان مدرس حوزه و دانشگاه، رئیس دانشکده مذاهب اسلامی، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، معاونت پژوهش دانشگاه ادیان و مذاهب، مسئول دانشنامه ویکی شیعه است.
این‌کتاب به تاریخ زیدیه پرداخته است و در ابتدا، به معرفی زید بن‌علی و افکار و عقاید و آثار او پرداخته و سپس مهمترین قیام‌های زیدیه بعد از قیام زید در قرن دوم و سوم را بیان می‌کند. همچنین به مهمترین فرقه‌های زیدیه یعنی جارودیه، بتریه، سلیمانیه و اعتقادات آنها، مخصوصاً درباره امامت و حضرت علی (ع) و ابوبکر و عمر اشاره می‌نماید. در بخش دوم این‌کتاب، عالمان و فقیهانی همچون قاسم رسی، یحیی‌بن حسین، ناصر اطروش، حاکم جشمی، ابن مرتضی و یحیی بن حمزه معرفی می‌گردند.در بخش سوم، عقاید زیدیه بررسی‌شده که اکثر اعتقادات آنها همانند امامیه است. در بخش آخر این کتاب، نویسندگان خلاصه‌ای از کتاب مصباح‌العلوم فی معرفة الحی‌القیوم را که شامل دلایلی برای اثبات معرفت اصول دین می‌باشد، ضمیمه نموده‌اند.
تفاوت دیدگاه زیدیه با شیعه دوازده امامی در چیست؟
در این کتاب آمده است:
«زیدیه بیش از آن که یک نظام اعتقادی، باشد یک اندیشه سیاسی است که حول محور امامت مجتهدین عادل از اهل بیت نبوی می چرخد. این اندیشه از نقد اندیشه نظام حاکم اموی به وسیله زید بن علی تبلور یافت. در نگاه اکثر مردم به حاکمیت – با توجه به تبلیغات بنی‌امیه – نگاهی بر حفظ جماعت بود. یعنی مهمترین وظیفه خلیفه حفظ جماعت، گسترش آن و جهاد با کفار بود؛ اعم از این که رفتار حاکم منطبق با دستورات اسلامی باشد یا نباشد امویان معتقد بودند حکومت اسلامی مادامی که اقتدار اسلام در صحنه کند حکومت اسلامی است و مهمترین وظیفه آن گسترش این اقتدار به بیرون مرزها است.
زید بن علی گفتمان سیاسی امویان را باطل دانسته و مشروعیت نظام را نه بر اقتدار حکومت اسلامی و حفظ جماعت بلکه بر تطبیق اعمال شریعت اسلامی می‌دانست. اهل سنت دیدگاه امویان را پذیرفته و قیام علیه حاکم را – اگرچه ظالم و فاسق باشد – جایز ندانستند ولی زید بن علی با تأکید بر امر به معروف و نهی از منکر حکومت امویان را زیر سوال برده و قیام علیه آنها را نه تنها جایز بلکه واجب می‌دانست.
وی معتقد بود که باید رفتار حاکم زیر ذره بین چشمان مردم باشد و هر جا لازم است نقد گردد. زید بن علی مشروعیت نظام اسلامی را انطباق آن با سنت دانسته و حکومتِ غیر منطبق با شرع را مشروع نمی‌دانست. شاید بتوان گفت که زید بن علی، راه و روش امام حسین (ع) را تئوری پردازی کرده و مشروعیت را بر انطباق با سنت نه حفظ جماعت تعریف کرد.
اختلاف زید بن علی با امام باقر (ع) و امام صادق (ع) در این بود که امام صادق (ع) می‌فرمود: این دیدگاه صحیح است ولی تا سنت تبیین نشود و همه جوانبش مشخص نگردد انطباق معنا ندارد. دیگر این که امر به معروف و قیام مسلحانه شرایطی دارد و تا شرایطش فراهم نگردد، قیام ابتر می‌ماند.
شاید به همین دلیل ائمه اطهار قیام را به زمان قائم (عج) موکول کرده و فراهم شدن شرایط را فقط در آن زمان می‌دیدند. امام صادق (ع) می‌فرمود نمی‌توان با جامعه‌ای که اکثریت آن تفکر ما را نمی‌پذیرند، جنگید و اگر قیامی صورت گیرد، سریع به شکست می‌انجامد. پیش بینی و تحلیل امام صادق صحیح بود و اکثر قریب به اتفاق قیام‌های علویان زیدی مذهب، به شکست انجامید.
برای ائمه اطهار کار فرهنگی مهمتر از کار سیاسی بود و آن را مقدمه فراهم شدن شرایط سیاسی می‌دانستند و به همین خاطر شروع به تبیین دیدگاه‌های خود کرده و شاگرد پروری نمودند. اما زیدیان پی در پی قیام کرده و نتوانستند دیدگاه‌های خود را صورت بندی خاصی بخشیده و براساس آن حرکت کنند. تا این که قاسم رسی (م ۲۴۶ ه. ق) و ناصر اطروش (م ۳۰۴ ه. ق) به این فکر افتاده و با کناره گیری از قیام به نظام بندی تفکرات خود همت گماشتند.»
